II. Nash and Game Theory:
Nash , nguyên là một học sinh trường Princeton, sau một thời gian khó khăn vượt qua được căn bệnh tâm lí (paranoid schizophrenia), đã được đề cử giải Nôben kinh tế vào năm 1994 cho thuết Game Theory của mình.
Về căn bản, trái ngược với "invisble hand" của Smith, Game Theory đưa ra một cách lí giải khác cho kinh tế thị trường, đưa lại một điểm cân bằng có thực trong hiện tại. Sau này, điểm cân bằng đó được biết đến với cái tên "Nash Equilibrium".
Tại đây, cũng phải nói rõ thêm rằng Nash không phải là người đầu tiên nghiên cứu về Game Theory. Người đấu tiên phát minh và nghiên cứu Game Theory phải kể đến John von Neumann và Oskar Morgenstern. Tuy nhiên,nhiều sách báo đã cho rằng thời gian điều trị tâm lí trong bệng viện đã cho Nash một cách nhìn mà không ai có, vượt ra ngoài phạm vi những cái thông thường.
Trong bộ phim "A beautiful mind", Nash đã nghĩ ra cách giải thích hợp cho lí thuyết của mình một cách rất tình cờ khi cùng bạn bè tới quán bar. Lúc đó, một cô gái tóc vàng xinh đẹp xuất hiện, dĩ nhiên, tất cả các chàng trai đều muốn có được cơ hội làm bạn với cô. Nhưng cô gái chỉ là một người, làm sao chia sẻ cho tất cả? Game theory của Nash nói rằng "trong một cuộc chơi, tất cả những người tham gia đều có những chiến lược để thắng, và khi tất cả áp dụng chiến lược của mình vào trò chơi, sẽ ngẫu nhiên tạo nên một thế cân bằng, và bất cứ ai thay đổi chiến lược, phá vỡ thế cân bằng, sẽ không chỉ tổn hại người khác, mà chính anh ta cũng sẽ mất tất cả."
Để làm rõ thêm điều này, hãy cũng nghĩ tới một ví dụ như sau:
Giả sử thành phố X, có một dãy phố chính là Y. Con phố Y dài 100m, và có thể có hai cây xăng trên phố. Nếu muốn không ai phải đi quá 50m để mua xăng, và hai cây xăng có lượng khách hàng như nhau, hai cây xăng đó nên đặt ở hai đầu của con phố. Như thế, mỗi cây xăng sẽ bán được lượng xăng tương đối bằng nhau. Điểm cân bằng nên là như thế vì như thế sẽ đạt được tối đa lợi nhuận cho chủ cây xăng và khách hàng cũng không phải đi quá xa để mua xăng.
Tuy nhiên, trong thực tế, chuyến đó không thể xảy xa. Không có sự can thiệp của chính phủ, mỗi chủ cây xăng sẽ luôn luôn muốn chuyển dần vào giữa con phố vì đó là nơi tiếp xúc với nhiều dân cư nhất. Như vậy, cuối cùng cả hai cây xăng sẽ được đặt ngay sát nhau và cùng ở giữa con phố. Hai cây xăng cạnh nhau là một sự lẵng phí quá không cần thiết. Và nó là kết quả của "invisible hand" của Adam Smith. Một cách khá rõ rằng là đó không phải là một kết quả đẹp. Và nếu như đưa vào vị thế "chỉ có một trung điểm", hai chủ cây xăng sẽ làm gì? Nash nói rằng vì ngay từ đầu họ thay đổi chiến thuật chung, kết quả sẽ dẫn đến chẳng ai có gì.
Hay như một vị dụ khác. Với một trò chơi có hai người chia nhau 2 cái bánh. Họ đều được quyền lựa chọn số phần bánh mà họ muốn (1 chiếc, 2 chiếc, nửa chiếc...). Biết rằng nếu tổng số bánh hai người muốn nhiều hơn 2 cái, cả hai sẽ chẳng được gì. Trong trò chơi này, rõ ràng cả hai người sẽ cùng cố gắng lấy được càng nhiều bánh càng tốt.
Nếu người thứ nhất chọn cả hai cái, người thứ hai sẽ làm gì? Tất nhiên nếu người thứ hai chọn 0, kết quả hiển nhiên rằng người 1 kết thúc trò chơi với một cái bụng căng tròn, trong khi người 2 nhịn đói. Vậy khi người hai không muộn nhịn đói và chọn bất cứ một phần bánh nào khác 0, tổng số bánh cả hai người muốn sẽ lớn hơn 2 và vì vậy, cả hai người phải nhịn đói. Trong cả hai trường hợp, người 2 đều không được gì cả, vậy người 2 sẽ làm gì? Trong đời sống thực, người 2 chắc chắn sẽ không muốn để người 1 "vui hưởng thái bình" một mình. Như vậy, kết quả sẽ là 0 cho cả hai, một kết quả không đẹp một chút nào.
Vậy mỗi người nên làm gì? Làm một phép toán lớp 1 cho ta biết mỗi người chỉ nên đòi hỏi một chiếc bánh thôi, và như vậy, cả hai sẽ cùng có cái ăn. Kinh tế hiện đại gọi đó là "Nash Equilibrium". Hiển nhiên một trong hai người thay đổi lượng bánh mình muốn sẽ đem lại 0 cho cả hai.
Trong cuộc sống hiện tại, vấn đề sẽ không phải là chia 2 cái bánh cho 2 người. Nó sẽ phức tạp hơn nhiều khi ta xét đến những tài nguyên thiên nhiên quan ta (cụ thể là commom resources). Với một hồ cá đầy, nông dân trong vùng ai cũng muốn bắt một ít cho bữa tối. Nếu tất cả cùng biết hạn chế sự "thèm cá" của mình và bắt không nhiều hơn ông hàng xóm, cá trong hồ sẽ có cơ hội để sinh sôi nảy nở. Tuy nhiên, nếu một người thay đổi thói quen thường ngày bằng cách bắt nhiều hơn một con cá, hàng xóm của ông ta cũng sẽ muốn bắt thêm một con. Hàng xóm của ông hàng xóm cũng vậy. Kết quả là tất cả sẽ lao ra đánh bắt tùy í, vớt cạn cá trong hồ. Chỉ một thời gian ngắn, chắc chắn sẽ chẳng còn con nào cho bất kì ai.
Trở lại với quán bar của John Nash trong "Beautiful Mind", cô gái quả thật là xinh đẹp tất cả đều muốn chiếm được cô. Ở một trạng thái cân bằng, cô ta nên đứng một mình giữa tất cả. Như thế, ai cũng sẽ được chiêm ngưỡng cô. Tuy nhiên, nếu một ai đó cả gan xông vào làm quen (chắc không phải là Nash rồi!), thế cân bằng bị phá vỡ, tất cả sẽ cùng xúm lại. Điều này sẽ dẫn đến "xung đột nội bộ", cô gái sẽ không muốn ở đó nữa, lúc đấy mọi người đều mất tất.
Một điều cần phải nói ở đây là để đoạt được giải Nôben, hiển nhiên Nash không chỉ bàn luận về việc "cô gái tóc vàng" hay chuyện chia bánh cho hai người. Trên thực tế, Nash đã sử dụng phương tiện là Thương Mại Quốc Tế để biểu diễn cho trò chơi của mình. Trong "trò chơi" của Nash, tất cả các nước tham gia mua bán trao đổi quốc tế đều muốn một cái gì đó hơn là những lợi nhuận thu được từ việc mua bán. Trong đó, nước Mĩ là một thành phần trẻ, tự cho mình hơn người, và kết luận là nước khác thiếu hiểu biết. Nhằm mục đích đạt được ảnh hưởng chính trị, Mĩ phá vỡ thế cân bằng của Thương Mại Quốc tế bằng cách đặt một rào quản thuế quan vào hàng hóa nhập khẩu từ nước mà Mĩ đang nhằm vào. Bất hạnh thay cho Mĩ, sau một vài lần thành công, đe dọa các nước bằng chiến thuật này, Mĩ phải chịu thiệt hại nặng nề trong kinh tế. Thứ nhất, một nước nhập khẩu hàng hóa là bởi vì nước đó không có được lợi thế về sản xuất mặt hàng đó (comparative advantage), giá cả mặt hàng đó trong thị trường thế giới hiển nhiên thấp hơn giá của thị trường trong nước trước khi nhập khẩu. Khi Mĩ nhập khẩu một mặt hàng nào đó, hiển nhiên người dân Mĩ sẽ được hưởng quyền lợi bởi vì họ có thể mua được mặt hàng đó rẻ hơn bình thường (khi mà Mĩ tự sản xuất). Khi Mĩ đặt ra một hàng rào thuế quan, cũng sẽ vẫn chỉ là người dân Mĩ phải chịu thiệt thòi, khi mà họ không còn thể nào mua được rẻ nữa. Lúc có, trong thị trường Mĩ sẽ xuất hiện một lượng, gọi là Dead Weight Loss, mà Mĩ không thể thu về được. Tóm lại, kẻ thay đổi chiến thuật, phá vớ thế cân bằng, là kẻ thua thiệt nhiều nhất!
-------------------------------------
Tạm thời dừng ở đây, ngày mai sẽ viết tiếp. Hi vọng có được feedback từ mọi người.
------------------------------------
:smoking:
