Hà Chi
(Libra)
Điều hành viên
Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ
Tôi nghĩ rằng tôi rất may mắn khi được đọc sơ khảo cuộc thi này, và trong số hơn 200 bản thảo dự thi, tôi lại được giao cho đọc bản thảo này.
Truyện về một thế giới của cả trẻ con lẫn người lớn, được kể lại trong giọng kể của một cậu bé 10 tuổi. Và con mắt của cậu bé ở đây cũng như thể một tấm gương, có độ trong đặc biệt, làm người lớn đọc vào mà cảm động và... buồn, vì gương của mình đã đục bớt.
Ðây là một lối viết rất lạ, có mơ màng rất đẹp như Hoàng Tử Nhỏ, mà lại vẫn đầy những chi tiết thực tế của trẻ con, hệt như tranh trẻ con vẽ, đan vào nhau, rất nhuần nhuyễn. Lâu nay, truyện thiếu nhi của chúng ta thiếu sự mơ mộng có căn cứ, cũng như thiếu sự thực tế đầy mơ mộng. Ở tác phẩm này, tôi được gặp cả hai yếu tố trên.
Bố cục truyện tưởng như rời mà rất chặt, cảm tưởng như tác giả tung cuộn len lên cao, sợi len kéo dài, rồi ta gặp lại được cuộn len ở một đầu nào đó của câu chuyện, làm cho câu chuyện được gói lại. Cái kỹ thuật tung xa để bắt gọn lại như thế này có lẽ là cái rất thiếu trong các sáng tác của nước mình.
Cái lấn cấn duy nhất của tôi, có lẽ một phần vì ganh tị, là vì sao lại có người VN viết được theo lối này, viết được như thế này?
Tôi xin chấm bản thảo này A1, mà vẫn muốn thêm vào một cái gì đó, A1* chẳng hạn.
Phan Thị Vàng Anh Về bản thảo "Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ", 2002
Nguyễn Ngọc Thuần lại đoạt giải, giải cao nhất. Cái tin làm vui mừng bạn viết và người đọc từng say mê cuốn sách trước của Thuần, Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ. Thế là ba lần liên tiếp Thuần đoạt giải thưởng viết cho thanh thiếu nhi. Năm 2000 giải ba với tập truyện ngắn Giăng giăng tơ nhện - 10 triệu đồng. Năm 2002 giải A với Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ - 20 triệu. Năm 2003, lại giải A với Một thiên nằm mộng - 30 triệu. Bạn bè đùa: Triệu phú cứ nâng cấp hàng năm, theo kiểu "liên tục phát triển" thế này, chẳng mấy chốc mà thành Triệu phú Trăm triệu.
Nguyễn Ngọc Thuần bắt đầu được chú ý từ Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ. Cái tên truyện thật hay, gợi nhiều tò mò. Có người viết hay nhưng không biết đặt tên sách cho hay. Hay là thế nào nhỉ? Là tên sách phải gắn với hồn phách của tác phẩm? Lại phải là một cái tên không thông thường, không dễ dãi, không ai có thể bắt chước mà rập khuôn đặt theo? Dòng sông ao ước, dòng sông khát vọng, dòng sông buổi chiều, dòng sông cuộn đỏ... Rồi Có một X như thế, có một Y như vậy, có một con đò trên sông... là những thứ rất dễ lấy làm khuôn.
Nghĩ ngợi loay hoay, nhân đọc cuốn Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ. Ðọc xong ngẩn ngơ lâu lâu. Văn phong đẹp, trong vắt. Người đọc soi vào đấy, thấy cả những ao ước tuổi thơ mình. Ðúng giọng đúng kiểu trẻ con, không phải giả vờ ngọng nghịu như phần lớn người viết truyện thiếu nhi dễ mắc. Nhưng cũng không tự nhiên chủ nghĩa ú ớ trẻ con mãi. Sau khi đã tạo dựng được một thế giới trẻ con đáng tin cậy, tác giả khéo lồng vào đó chất lãng mạn tuyệt vời khiến những ai từng là trẻ con đều phải bâng khuâng.
Ðọc sách hay muốn tìm người viết. Tôi phải tìm hỏi nhắn nhe meo phôn, nhờ đến cả nhà văn Phan Thị Vàng Anh, nhà báo Thúy Nga mà vẫn không có địa chỉ, chỉ có số điện thoại di động của Nguyễn Ngọc Thuần. Cũng ngại đường đột gọi điện. Tôi nhắn tin. Thuần nhận được tin nhắn, hơi hoảng. Nhỡ có thằng bạn nào ngứa tay chọc chơi, giả làm người hâm mộ. Thuần phải đem cái số điện thoại lạ đi hỏi nhà văn Mai Sơn cùng ở tòa soạn báo Mực Tím. Trái đất tròn. Tôi đã phải đi một vòng khá xa, không biết rằng chỉ cần hỏi Mai Sơn là gặp ngay.
Thế là gặp được Thuần. Nắng gió phương Nam chắc không thể làm cho anh chàng Bình Thuận miền Trung đen hơn được nữa. Cao 1,8m, gầy khô, cao hơn Tây gầy hơn ta. Nghe nói dạo nằm giường ký túc xá không duỗi được chân. Giữa đất Sài Gòn, Thuần trông giống một người thợ. Ðang học năm cuối đại học Mỹ thuật thành phố Hồ Chí Minh. Ðang vẽ minh họa cho báo Nhi Ðồng thành phố và biên tập văn xuôi cho báo Mực Tím.
Trong Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ, người ta dễ hình dung ra thế giới tuổi thơ của Thuần. Chú Hùng hàng xóm hay đùa vui. Cô giáo Hà đi guốc cao gót, một đôi màu xanh một đôi màu đỏ, có vẻ không tự tin vì thấy mình "lùn xịt". Thằng cháu con ông ăn xin nâng niu mãi một bao diêm có con dế chết khô tự bao giờ. Mấy bà ma-xơ đứng hát bên một chiếc đàn dương cầm trong một nhà thờ đơn sơ. Rồi người cha, người mẹ là nông dân... Tất cả những con người bình thường ấy bước vào trang sách của Thuần liền trở thành những thế giới bí ẩn, những trí tuệ bình dân. Ðặc biệt là người cha, trong truyện của Thuần người cha thường là điểm tựa đáng tin cậy nhất, là niềm ao ước khắc khoải, đôi lúc tưởng như xa xôi.
Ðem cảm tưởng này nói với Thuần. Quả có như vậy. Cha Thuần làm rẫy, ngay từ khi Thuần mới ngấp nghé đến trường, ông đã muốn cho con quen với lao động. Ông cho Thuần lên rẫy, rèn cho Thuần một cái cuốc bé xíu. Nhưng rồi người cha đã mất khi anh chưa tròn mười tuổi.
Thuần bảo rất thích để cho nhân vật gọi bố gọi mẹ. Ngoài đời thì gọi ba má cơ, nhưng không hiểu sao chữ bố mẹ trong tiếng Việt như có sức quyến rũ và trên trang sách nó nhất thiết phải gắn với người sinh thành ra mình. Mẹ Thuần bán hàng ở chợ. Con trai viết văn, đoạt hết giải này đến giải khác. Nhưng mẹ bảo ông con "giàu sụ": má không mừng mà má chỉ lo.
Anh chàng tuổi tý, sinh năm 1972, vào Sài Gòn đi học đi kiếm sống hơn mười năm rồi đôi khi vẫn lơ ngơ lạc đường. Thỉnh thoảng lên cơn lại bỏ hết, đắm đuối viết một cuốn sách. Lo vì thế chăng? Nhưng mà viết được những cuốn như Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ, Một thiên nằm mộng cũng đáng công. Một cuốn nữa đang viết làm anh chàng càng lơ đãng. Hẹn, em sẽ đưa anh đọc trước nhất.
Mong lắm. Như khi mở cửa hướng vào khu vườn của Thuần, người ta học được cách chỉ ngửi mùi thôi mà phân biệt được các loại hoa trong vườn, hoa nào nở sớm hoa nào nở muộn, cũng chỉ ngửi mùi mà biết được từng mùa thay đổi, biết được cả những ai đang ở trong vườn nữa.
"Bạn hãy tưởng tượng, một buổi sáng mờ sương. Bạn vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ, và bạn chợt hiểu khu vườn nói gì. Bạn hiểu bây giờ là mùa gì và bông hoa nào đang nở, tên gì. Từng tiếng bước chân trong vườn, bạn biết chính xác người có bước chân đó cách xa bạn bao nhiêu mét. Bạn còn biết tiếng chân đó là của ai, bố hay mẹ. Bạn sẽ giả vờ hỏi:
- Ai đó? Có phải là người khách lạ không?
- Không. Tui là khách quen! - Người đó trả lời.
Bạn sẽ nói:
- Khách quen sao tui không biết vậy cà? Tui nghe bước chân lạ lắm.
- Ðó là tại vì tui đang hồi hộp. Tui thấy khu vườn nở nhiều hoa quá".
Người đọc cũng lây nỗi hồi hộp khi đặt chân vào thế giới hoàng tử bé của Nguyễn Ngọc Thuần.
*
Nhiều điều dồn dập như một chớp mắt. Như là nằm mộng. Những ngày tháng sáu năm 2003, vừa mới đầu tháng Thuần tốt nghiệp Ðại học Mỹ thuật, mười ngày sau tin vui bay đến về chuyện giải thưởng văn học. Chàng sinh viên sát ngày thi còn phải đánh vật với bức tranh sơn dầu 2,3m(1,8m bị thầy bắt cạo ra vẽ lại, "muốn khùng luôn". Chỉ ít ngày sau đã là họa sĩ tốt nghiệp, ngay lập tức đứng trước những lựa chọn: hoặc là tiếp tục làm biên tập văn xuôi cho báo Mực Tím đồng thời vẽ minh họa cho báo Nhi Ðồng, hoặc là làm họa sĩ trình bày cho một tờ báo gần gũi hơn với phong cách của mình. Còn chàng thủ khoa văn chương thì băn khoăn hơn: phía trước là một chặng đường thu nạp để chuyên nghiệp hóa ngòi bút, một chặng đường dài.
Cuốn sách được giải lần này, Một thiên nằm mộng, dường như là sự nối dài văn phong từ Vừa nhắm mắt vừa mở cửa sổ. Vẫn một thế giới Hoàng Tử Bé dịu dàng trong trẻo. Ðời sống nhọc nhằn cũng có hiện lên, nhưng đã được lọc qua mắt nhìn trẻ thơ và trái tim dịu hiền mà gieo được những ấn tượng đầy mỹ cảm. Nhưng người đọc bắt đầu có quyền băn khoăn cho tác giả. Từ nay, nếu Nguyễn Ngọc Thuần viết thêm một cuốn như thế này nữa, cho dù vẫn thành công, vẫn đoạt giải thưởng, thì chắc chắn anh sẽ lặp lại chính mình. Người ta mong Thuần sẽ mở tiếp những lối đi khác trong văn chương. Hy vọng anh sẽ làm được.
Từ bé đến giờ chưa đi máy bay, chưa đi tàu hỏa, quãng đường xa nhất là từ quê nhà Hàm Tân, Bình Thuận, vào thành phố Hồ Chí Minh, 170 km. Lần này, Thuần đi một quãng đường gấp mười lần như thế ra Hà Nội, nhận giải Kim Ðồng. Lần đầu tiên leo lên một cái máy bay. Run lắm. Nhất là khi máy bay rơi hẫng trong vùng khí loãng. Hôm bay về lại thành phố Hồ Chí Minh cũng vẫn run: ngồi yên trên ghế, giở tờ báo ra đọc thì thấy chuyện hôm trước có một cái máy bay của Hàng không Việt Nam bị hư. Phải tới khi máy bay tiếp đất, Thuần mới tự thưởng một tràng cười hồn nhiên: Ha ha ha - như ở trang đầu cuốn Một thiên nằm mộng: Ha ha ha con ma.
Mấy ngày ở Hà Nội nóng ẩm, mải vui bạn bè mới mà quên thời tiết, chẳng thấy nóng bức gì cả. Hà Nội đẹp quá. Hồ nước đẹp quá. Nhà nghỉ bên hồ Thiền Quang. Bạn văn dập dìu đưa đi quanh hồ Tây. Trèo lên tầng thượng tòa nhà Hàm Cá Mập gió lộng, thu vào tầm mắt toàn cảnh hồ Gươm.Gặp hôm mù trời, không gian như đầy sương khói. Chắc là trong tâm trí Thuần lại có thêm một thiên nằm mộng.
Hồ Anh Thái Thế giới Hoàng Tử Bé của Nguyễn Ngọc Thuần
Tia Sáng, Hà Nội, số tháng 7.2003
1.
Những âm thanh đẹp nhất
Năm nay tôi 10 tuổi. Có nghĩa là trước đây 10 năm tôi vẫn còn nằm trong bụng mẹ. Mỗi khi đi đâu, mẹ mang tôi đi. Tôi chưa biết khóc. Một đứa trẻ khi nằm trong bụng mẹ chắc chắn là không biết khóc. Tôi muốn các bạn tưởng tượng điều này. Lúc đó chúng ta như thế nào nhỉ? Chúng ta không có ai làm bạn, ngoài mẹ ra. Cho nên bố tôi nói, một đứa trẻ ra đời là một sự may mắn; ngày tôi ra đời là ngày tôi may mắn có thêm bạn mới... Chẳng hạn, làm sao tôi có thể quen thằng Tí và chọn nó làm bạn thân nếu tôi không ra đời?
Cũng theo lời bố tôi nói, một đứa trẻ khi ra đời, bà mụ sẽ đập đập vào mông gọi nó dậy. Khi còn nằm trong bụng mẹ, nó ngủ. Có nhiều đứa phải đánh đến bốn năm cái, thật buồn cười vì nó cứ tưởng vẫn còn đang nằm trong bụng mẹ.
Tôi là một trường hợp như vậy. Tôi ngủ rất say. Bà mụ phải đánh đến bảy lần. Mẹ tôi nói những đứa như vậy rất lì và hình như tôi cũng thấy đung đúng. Ở lớp, tôi nói xạo tụi bạn, bà mụ đánh tôi đến năm mươi chín lần!
- Trời ơi, cái mông mày phải sưng to lắm. - Chúng trợn mắt tròn lên.
Hôm sau chúng khoe với tôi, mẹ chúng nói, bà mụ đánh chúng đến một trăm cái. Có đứa còn nói hai trăm. Thật không tưởng tượng nổi cái mông. Con Hồng mít ướt đụng một chút là khóc nhè còn dám nói đến bốn trăm cái. Chúng tôi cười ồ lên. Thằng Toàn thành thật nói: "Tao có hai cái à". (Hồi nãy nó nói hai trăm). Ðứa khác thì ba cái, bốn cái, còn con Hồng mới đẻ ra đã khóc rồi. Hai con mắt nó mở to lên, thế là nó khóc. Bà mụ rảnh tay, không phải nhọc công.
Bạn có khi nào hỏi mẹ mình chuyện này chưa? Tôi nghĩ sẽ rất thú vị. Bạn sẽ biết về mình lúc mới chào đời. Bạn có biết mở mắt nhìn bố mẹ không? Bạn bao nhiêu kí? Khi ngủ, bạn khóc mấy lần trong một đêm? Bạn có tóc không, màu gì? Cả trăm chuyện để biết về mình. Nhưng tôi muốn nói với bạn một điều, chúng ta phải bí mật. Chuyện đó phải riêng tư. Khi bạn giữ một điều bí mật về mình hay về ai đó, bạn sẽ không bao giờ quên. Những chuyện bạn nói ra rồi, bạn sẽ quên mất. Tôi dám chắc như vậy. Và còn một điều nữa, bạn phải tăng số lần bà mụ đánh lên, bởi vì như bố tôi nói, chúng ta không bao giờ có cơ hội được bà mụ đánh lần thứ hai. Chúng ta chỉ được khóc một lần khi chào đời, một cái khóc dễ thương nhất. Bố tôi vẫn nhớ mãi cái ngày tôi khóc. Tức cái ngày tôi chào đời. Mẹ tôi nói: "Anh ơi! Hình như em sắp sinh em bé". Bố tôi hoảng hốt ẵm mẹ đặt lên xe rơm. Ngặt một nỗi, con bò không có ở đó. Bố đã nhờ cậu tôi dắt nó đi ăn cỏ. Thế là một mình, bố kéo xe xuống thị xã. Dọc đường, mẹ cắn rơm chịu đau không la một tiếng. Bố tôi nói: "Em cứ la lên, không sao cả!". Mẹ vẫn không la. Bố nói mẹ là người cừ nhất!
Khi kể cho tụi bạn nghe chuyện này, chúng cũng bảo mẹ chúng không la. Các bạn đừng cho là chúng nói xạo nhé. Mà phải cho đó là một điều bí mật. Những điều bí mật sẽ cho chúng ta nhớ mãi, không quên.
Và mọi chuyện như tôi đã kể, bà mụ đánh tôi bảy cái. Bố thốt lên sung sướng: "Trời ơi, con trai. Cái thằng này nó lì lắm đây! Sao tôi ghét nó quá". Nói rồi ông hôn vào cái miệng đang khóc của tôi. Ông còn áp tai vào cái miệng đang khóc của tôi. Mặc cho người ông dính đầy đất cát cùng những giọt mồ hôi của ông nhỏ vào mặt tôi. Bố tôi nói, chưa bao giờ bố thấy tôi xinh đẹp như vậy. Những ngày làm việc vất vả trên đồng, bố không ngớt tưởng tượng về tôi. Bố nghĩ mặt tôi sẽ dài lắm. Cái miệng thì thật to. Ðôi tay săn chắc. Bố đã nuôi sẵn một con bò dành cho tôi cỡi rồi mà. Nhưng eo ôi, cái tay tôi bé xíu. Da thịt tôi mỏng tanh. Bố lấy tay tôi đặt lên mặt bố, rồi bố cứ nằm im như vậy. Bố nói, chưa bao giờ có một bàn tay bé xíu đặt lên mặt bố. Bé lắm. Bé khủng khiếp. Nhìn thấy tôi, bố cứ tưởng tượng như đang lạc vào xứ sở của người tí hon. Mà ở xứ sở của người tí hon thì người ta không vội vàng được. Ví như từ nhà đến trường, bạn đi vèo một cái là xong. Ở người tí hon thì không phải vậy, họ phải đi một năm. Họ không vội vàng được. Trước một đứa bé, cũng như xứ sở người tí hon, bố không vội vàng được. Muốn ẵm tôi lên, bố phải từ từ. Bố nói, ẵm một đứa bé còn mệt hơn cày một đám ruộng. Bởi vì đám ruộng bạn có thể sửa chữa nó, còn đứa bé thì không. Nó cũng không biết nói: "Ối tôi đau quá. Con kiến nó cắn mông tôi!".
Vậy đó, cái ngày tôi chào đời. Và bố muốn được nghe tôi khóc. Buổi tối, bố phải đi nhẹ chân - một nỗi khổ của bố. Bố tôi khỏe lắm, cái gì chạm phải tay ông đều kêu rổn rảng. Muốn đi nhẹ là việc cực kỳ khó khăn. Nhưng vì tôi, bố đã tập dần. Bố nói, giấc ngủ của đứa bé đẹp hơn một cánh đồng. Ðêm, bố thức để được nhìn thấy tôi ngủ - cánh đồng của bố. Bố rất tiếc không được biết bà mụ đánh bố bao nhiêu cái, bố có hay khóc không? Ông bà nội tôi mất sớm. Khi đó bố còn rất nhỏ nên chẳng được nghe ai kể lại. Những người thân trong gia đình là những người nhớ về mình nhiều và đầy đủ nhất. Những người giữ bí mật của mình.
Ngày tôi ra đời, bà mụ hỏi bố:
- Ðặt tên cậu ấm là gì nào?
Cậu ấm có nghĩa là một cậu bé sung sướng. Bà muốn tôi được sung sướng.
Bố tôi choàng dậy:
- Ừ nhỉ, sao tôi quên khuấy mất. Tôi cứ tưởng tượng về nó mãi, đâm quên.
Theo bố tôi, cái tên quan trọng lắm. Bởi nó là cái tiếng đẹp đẽ nhất mà người ta sẽ gọi trong suốt cuộc đời một đứa trẻ. Ðứa trẻ này khác với đứa trẻ kia trước tiên là một cái tên. Khi nhớ một cái tên tức là ta nhớ về một con người có cái tên đó. Không gì tuyệt diệu hơn khi mình gọi tên người thân của mình. Mẹ là cái tên chung cho tất cả những ai làm mẹ. Khi ai đó gọi mẹ ơi, tức mình hiểu người phụ nữ đó đã làm và yêu thương những công việc giống mẹ mình. Mẹ cũng là một cái tên đẹp nhất, bao giờ cũng dịu dàng. Một người tên Dũng, mình sẽ nghĩ không phải là con gái. Người tên Loan, sẽ không phải là con trai. Khi mình lớn, cái tên vẫn đi theo. Mình sẽ giữ nó như một kỷ niệm về người bố và người mẹ. Ðó cũng là tình cảm ưu ái mà bố mẹ muốn dành cho.
Bố tôi nói với bà mụ:
- Tôi muốn nó một cái tên thật hùng dũng.
- Vậy tên Dũng nhé!
- Tôi muốn nó phải thông minh nữa.
- Vậy thì Trí Dũng.
- Tôi còn muốn nó phải có hiếu nữa kia.
Và cuối cùng cái tên của tôi cũng được đặt xong. Một cái tên thật dài nhưng tôi luôn nhớ.
Bố tôi nói:
- Không có gì đẹp bằng cái tên của mình. Một cái tên là một tình thương lớn.
Bạn tên gì vậy? Có khi nào bạn hỏi bố mẹ tại sao bạn lại có cái tên đó không? Tôi tin rằng bạn sẽ được nghe một câu chuyện thật dài về nó. Ðó là một bí mật về bạn. Một bí mật mà chỉ bố và mẹ bạn biết. Và chỉ khi đó bạn mới biết tại sao một cái tên lại là một tiếng nói đẹp đẽ nhất.
Tập truyện của Nguyễn Ngọc Thuần
Lấy từ www.talawas.org
Chỉnh sửa lần cuối: