Va bạn suy nghĩ gì khi đọc bài sau?
(Báo Người Lao Động,
http://www.nld.com.vn/tintuc/suc-khoe/111917.asp)
Thiên tài sinh ra do đâu?
22/02/2005 2:58:03 PM GMT +7Do di truyền? Do điên loạn?
Hay do trí thông minh thăng hoa? Sau đây là một quan điểm sâu sắc về vấn đề ấy.
Beethoven, Shakespeare, Léonard Vinci... khác người thường chỗ nào? Những phẩm chất bí mật nào đã đưa một con người lên tận những đỉnh cao chóng mặt? Khi ta có ý tự so sánh với những kẻ ngoại lệ thì câu hỏi "thiên tài là gì?" luôn làm ta say mê và bối rối không ít.
Ta càng lúng túng hơn khi có xu hướng sắp loại cùng một bình diện mọi nhân vật có khả năng lỗi lạc và coi kỳ tài đơn thuần là dấu hiệu của thiên tài. Đó là một sai lầm lớn mặc dù những nhà "bác học không biết chữ" này có thể thực hiện những chuyện phi thường về trí tuệ. Vào thế kỷ 19, một em bé tên là Zerah Coburn có khả năng tính nhẩm khó tin. Khi em mới 8 tuổi, một nhóm chuyên viên đến xét nghiệm đã bảo em nâng số 8 lên lũy thừa 16. Những người chứng kiến đã ngạc nhiên sửng sốt khi em tính nhẩm được số 2814749767 l0656. Một em khác tên Jean Fleury không chịu học hỏi gì cả nhưng trong 4 giây có thể cho đáp số căn bậc hai của một số 4 chữ số và chỉ mất 6 giây để tìm ra căn bậc 3 của một số 6 chữ số. Một lần vào năm 1912, người ta hỏi em ngày 22-5-1908 là ngày thứ mấy trong tuần, em đã trả lời đúng chỉ trong vòng 5 giây.
Rõ ràng các ''nhà bác học không biết chữ'' ấy có tiềm năng trí tuệ phi thường và bí ẩn, nhưng họ không phải là những thiên tài vì sáng tạo, phát minh mới là đặc tính của thiên tài. Họ là những người tính toán kỳ diệu nhưng không phải là tác giả của những khái niệm lạ lùng.
Cao hơn một bậc, các em bé thần đồng có phải là thiên tài không? Thật ra, một số có năng khiếu đặc biệt trong các em ấy sau này đã trở thành những bậc thiên tài. John Stuart Mill mới 6 tuổi đã đọc được sách cổ điển Hy Lạp, về sau đã trở thành một tay cự phách về kinh tế chính trị và là nhà triết học lừng danh thế giới; Mozart chơi piano lúc 4 tuổi và sáng tác nhạc hồi 5 tuổi, đã tự khẳng định là một trong những nhà soạn nhạc lớn nhất của mọi thời đại. Thế nhưng, chắc chắn một bậc thiên tài lớn tuổi không nhất thiết phải là một em bé có năng khiếu kỳ diệu.
Tài năng thơ ấu thuộc loại kỹ thuật, là kỹ năng hơn là tài sáng tạo. Có khả năng thực hành, biểu diễn một cách tuyệt vời nhưng các em thiếu kinh nghiệm sống cần thiết cho sáng tạo, cho sự nẩy nở những ý tưởng mới vĩ đại và về sau, những khả năng kỹ thuật của các em càng có thể mất dần tính cao cả. Albert Einstein luôn lúng túng với toán học cao cấp, có những lúc ông nhờ các nhà toán học giỏi hơn giải giùm các bài toán khó. Còn Darwin suốt đời luôn phàn nàn về trí nhớ kém cỏi của mình.
Làm sao nhận biết thiên tài?
Vậy nếu kỹ năng đơn thuần và sự sớm phát triển không phải là những tiêu chuẩn để đánh giá thì làm sao biết đuợc thiên tài? Ta hãy xét hai trường hợp sau:
Trước hết, là trường hợp một người không tiếng tăm gì cả. Đó là một người Ấn Độ nhỏ thó, vạm vỡ nhưng nhếch nhác, anh ta tên là Srinivasa Ramanujan, con của một gia đình nghèo ở Madras. Đến trường anh giỏi toán nhưng không vào được đại học vì kém ngữ văn. Tuy nhiên, có ai đó cho anh một cuốn sách giáo khoa toán tóm lược các đề tài chính về toán học và anh đã học thuộc lòng sách ấy rồi tự học thêm. Anh đã chế tác được vài kết luận lý thú nên được tiến cử vào học tại Trường Đại học Cambridge. Chính tại đó, đã nảy sinh điều kỳ lạ: khi mới qua nước Anh, Ramanujan còn không biết gì về một số quy tắc sơ đẳng của toán học cao cấp; thế mà anh đã đạt đến đỉnh cao của tư duy Âu châu về môn học ấy và trong một số lĩnh vực khác còn bỏ xa các bạn đồng thời. Chỉ với những phương tiện riêng, anh đã bắt kịp và vượt khỏi nửa thế kỷ tiến bộ rực rỡ trong ngành toán học.
Cách xa một trời một vực với chàng trai Ấn Độ trên là Léonard de Vinci, chàng trai tài hoa, thanh lịch của thế kỷ 16. Là nhà quy hoạch đô thị, kiến trúc sư, chuyên viên khoa đường đạn, ông vẽ chiếc dù trước khi phi cơ ra đời và cái ''máy để bay'' có lẽ để chứng minh cho cái dù của ông. Giữa hàng trăm thứ khác, ông phát minh lò sưởi hiện đại và cửa đóng tự động. Là lý thuyết gia, ông đã nghiên cứu từ 2 thế kỷ trước Newton về luật rời của các vật thể. So sánh lưỡi của chim gõ kiến xanh, của cá sấu và con người, ông xác định một nguyên mẫu chung cho 3 loài, khám phá này đã khiến ông trở thành người đi tiên phong trong khoa giải phẫu học so sánh. Giữa muôn vàn công việc bận rộn, ông còn tìm ra thì giờ và cảm hứng để vẽ các bức họa bất hủ: La Cène và La Joconde.
Làm sao giải thích được những năng khiếu đặc biệt của hai con người kể trên? Nhiều phát biểu được công nhận đã nói về trí thông minh tuyệt diệu. Theo cách phân loại của ''thương số trí tuệ”, mẫu người nào được điểm số trên 140 là rất cao. Dù có vẻ lạ lùng nhưng thương số trí tuệ không liên quan gì đến thiên tài. Leibniz, nhà triết học, Goethe, đại thi hào Đức, Grotius, nhà luật học lớn của Hòa Lan có thương số trên 190. Nhưng một số những thiên tài vĩ đại chỉ có trí thông minh bình thường: Cervantès (tác giả Don Quichotte) chỉ đạt độ 110; Copernic, nhà thiên văn học chỉ được 130; Rembrandt 135; Bach và Darwin 140; và chính Léonard de Vinci cũng chỉ được 150.
Một lý thuyết khác giải thích thiên tài bằng tính di truyền. Sự thực thì cha mẹ thông minh thường có con có năng khiếu và một vài thiên tài đặc biệt thuộc về cả một dông họ. Mozart và Mendelssohn đều sinh ra trong một đình nhạc sĩ. Gia đình Bach là một dàn nhạc sống. Huxley và Darwin có tổ tiên có khiếu về khoa học... Nhưng đó không phải là quy tắc chung: cha mẹ Shakespeare chỉ là những dân thường trong một thành phố nhỏ; Stendal thuộc dòng dõi dân nghèo tỉnh lẻ; Léonard de Vinci là con hoang của một nhà luật học ở Florence với một cô gái quê... Thi sĩ Shelley nói: ''Nếu thiên tài di truyền được thì không có sự bất công nào của tạo hóa lớn hơn thế. Khi đó, con cái các cha mẹ tầm thường còn chút hy vọng gì nữa?''.
Thuyết cuối cùng cho quyền lực sáng tạo ngoại lệ là một hình thái nhiều giảm bớt của bệnh điên. ''Sự điên loạn thiên tài'' là một sáo ngữ nhưng các bậc thiên tài lừng lẫy có phải là những người điên thực sự? Melville, Van Gogh, Dostoievsky là nạn nhân của những rối loạn tâm thần nhưng Socrate chẳng hạn lại có đời sống thăng bằng mẫu mực. Cùng lắm ta có thể nói các nhân vật thượng đẳng đều bị ''ám ảnh" bởi nhu cầu sáng tạo đến độ tỏ ra có nhân cách khác thường nhiều khi bất ngờ. Nhưng từ đó đến sự điên rồ còn một bước dài nữa.
Hai dấu hiệu đặc trưng
Vậy phải tìm nguồn gốc của thiên tài ở đâu? Có hai dấu hiệu đặc trưng có thể giúp ta phát hiện?
1. Trước hết là khả năng tập trung kỳ lạ. Tất cả họ, không trừ ai, đều mải mê hay có thể nói chìm đắm miệt mài trong công việc. Thiên tài không do cảm hứng nhất thời mà là sự làm việc kiên trì. Nhưng nhân tố nào đã khiến các "siêu nhân'' ấy có thể bắt trí óc chuyên chú không mệt mỏi vào công trình của họ? Họ rút đâu ra đủ nghị lực để cống hiến hết toàn bộ nhân cách của mình? Một khả năng như vậy đòi hỏi sự thống nhất tâm lý sâu sắc, sự huy động toàn diện, trọn vẹn mọi sức lực ý thức hoặc tiềm tàng để hướng chúng vào một mục tiêu duy nhất.
2. Đặc trưng thứ hai và tất yếu của thiên tài là năng lực phân biệt cái chủ yếu của mọi sự vật. Schopenhauer nói: ''Căn bản của thiên tài là thấy được cái tổng quát trong cái riêng biệt. Người thường chỉ thấy cái riêng, chỉ ''thấy cây mà không thấy rừng''. Các bộ óc xuất chúng kỳ tài nhìn sâu vào phía bên kia các hiện tượng bề ngoài để tóm bắt được cái thực chất sinh động và mới mẻ, cái tương quan chằng chịt giữa các hiện tượng. Newton rút ra từ những quan sát cổ điển một quy tắc nhất quán mới của tạo vật. Léonard de Vinci, trong những cuộc đi dạo trong dãy Alpes, đã khám phá một vài mẩu vụn hóa thạch và từ đó tiến hành các cuộc phỏng đoán mà ngày nay chúng ta gọi là khoa cổ sinh vật học.
Sự sáng suốt đặc thù của thiên tài ấy từ đâu ra? Nhiều thuyết cho là do sự cả tin. Những người xuất chúng ấy đã vượt qua óc hiếu kỳ và tính hoài nghi để đạt đến sự hồn nhiên tinh khiết của trẻ con hơn là với cái nhìn chán chường của người lớn.
Baudelaire đã viết trong quyển Nghệ thuật thi ca (L' Art poétique): ''Thiên tài chỉ là tuổi thơ tự tìm lại được''.
Và kèm theo đó là vô vàn nỗ lực kiên trì tột độ nữa chứ, đúng như nhà vi trùng học Nhật Bản lỗi lạc Hideyo Noguchi đã nói:
''Thiên tài, điều đó không hề có. Cái có thực là sự làm việc. Làm việc 3, 4, 5 lần hăng say hơn mọi người, đó chính là thiên tài''.
Hay nói khác đi, thiên tài = làm việc + làm việc + làm việc, thiên tài là cộng l% năng khiếu với 99% công phu...
(KTNN)
)