Phần thứ nhất
Chương I
ĐẮC NHẤT NHẬT QUÁ NHẤT NHẬT
(được một ngày qua một ngày)
Mùa xuân năm 1871, một thanh niên may mắn đọc được một câu văn ảnh hưởng sâu xa tới tương lai của chàng. Hồi ấy còn là sinh viên y khoa ở nhà thương Montréal, chàng lo đủ thứ: lo thi ra cho đậu, đậu rồi sẽ làm gì, làm ở đâu, sao cho có thân chủ, kiếm cho đủ ăn?
Nhờ câu văn đọc được trong sách cảu Thomas Carlyle mà chàng trở nên một y sĩ có danh nhất thời đó. Chính chàng đã tổ chức trường y khoa John Hopkins hiện nổi tiếng khắp hoàn cầu, rồi làm khoa trưởng ban y khoa tại đại học Oxford, một danh dự cao nhất trong y giới Anh. Về sau chàng lại được Anh hoàng phong tước và khi mất được người ta viết hai cuốn sách dày 1,466 trang để kể lại thủơ sanh hình.
Tên chàng là William Osler. Còn câu văn mà chàng được đọc mùa xuân 1871, câu văn đã giúp chàng quẳng được gánh lo trong đời chàng là: " Những công việc ở ngay trước mặt ta phải được coi là quan trọng nhất, và đừng bận tâm tới những công việc còn mờ mờ từ xa".
Bốn mươi hai năm sau, một đêm xuân ấm áp, trong khi trăm bông đua nở giữa sân trường, William Osler diễn thuyết trước sinh viên Đại học Yale đã nói rằng thiên hạ đã lầm khi bảo một người như ông, làm giáo sư tại bốn trường đại học và viết một cuốn sách nổi danh, tất phải có "bộ óc dị thường". Vì những người thân của ông biết rõ "óc ông vào hạng tầm thường nhất".
Vậy thì bí quyết thành công của ông ở đâu? Ông đáp bí quyết đó ở chỗ ông biết "chia đời sống ra từng ngăn, cách biệt hẳn nhau, mỗi ngăn là một ngày". Ý ông muốn nói gì vậy? Vài tháng trước buổi diễn thuyết ở Yale, ông đã đap một chiếc tàu biển lớn, vượt Đại Tây Dương. Trên chiếc tàu đó ống thấy người thuyền trưởng, đứng ở đầu cầu thang, chỉ nhận vào một cái nút mà làm chạy một cái máy, tức thì ngăn thiệt kín những bộ phận chánh của tàu, ko cho phần nầy thông qua phần khác, ví dụ vì tai nạn nước có tràn vào cũng không đắm tàu được. Rồi ông nói tiếp với các sinh viên: " Cơ thể chúng ta là một bộ máy kì dị hơn chiếc tàu đó nữa. Tôi khuyên các anh tập cách điều khiển bộ máy đó để sống ngày nào riêng biệt ngày ấy: Đó là cách chắc chắn nhất để được yên ổn trong cuộc viễn hành. Nhận một nút đi rồi nghe, trong mỗi đoạn đời, chiếc cửa sắt sập lại, ngăn hiện tại với quá khứ. Quá khứ đã chết, đừng cho nó sống lại nữa. Nhận một cái nút khác và đóng kín cửa sắt của tương lai lại, cái tương lai nó chưa sanh. Như vậy các anh được yên ổn --- yên ổn trong ngày hôm nay!... Đóng quá khứ lại! Để cho quá khứ đã chết rồi tự chôn nó... Đóng những ngày hôm qua lại, chúng đã bước mau về cõi chết. Để cho gánh nặng của ngày mai đè thêm vào gánh nặng hôm qua và hôm nay, thì kẻ mạnh nhứt cũng phải quị. Đóng chặt tương lai cũng như đóng chặt dĩ vãng lại. Tương lai là
hôm nay... Không có ngày mai. Ngày vinh quang của ta là ngày hôm nay. Sự phung phí năng lực, nỗi ưu tư sẽ làm cho ta lảo đảo, nếu ta cứ lo lắng về tương lai...Vậy đóng kĩ những bức vách trước và sau đi, và luyện tập lấy tập quán "Đắc nhất nhật quá nhất nhật"."
Như vậy có phải bác sĩ Osler muốn khuyên ta đừng nên gắng sức một chút nào để sửa soạn ngày mai ko? Ko. Ko khi nào. Trong đoạn cuối bài diễn văn đó, ông nói rằng cách hay hơn hết và độc nhất để sửa soạn cho ngày mai là đem tất cả thông minh, hăng hái của ta tập trung vào
Công việc hôm nay.
Hồi xưa, một triết gia, túi ko có một xu, thơ thẩn trong một miền núi đá mà dân cư sống rất vất vả. Một hôm, nhân thấy một đám đông quây quần chung quanh mình, trên một ngọn đồi, ông bèn đọc một diễn văn mà nhân loại đã trích lục nhiều hơn hết từ trước tới giờ. Trong diễn văn đó có câu này được lưu truyền muôn thuở:
" Đừng lo tới ngày mai vì ngày mai ta phải lo tới công việc của ngày mai. Ta chỉ lo tới hôm nay thôi cũng đủ khổ rồi."
Tôi xin nhắc các bạn: Câu đó là khuyên đừng "lo" tới ngày mai chứ ko phải là đừng "nghĩ". Bạn cứ nghĩ tới ngày mai đi, cứ cẩn thận suy nghĩ, dự tính, sửa soạn đi nhưng đừng lo lắng gì hết.
Trong chiến tranh vừa rồi (W.W.II), các nhà chỉ huy tối cao của quân đội ta luôn luôn dự tính cho ngày mai và cả những ngày còn xa hơn nữa, nhưng họ ko bao giờ vì vậy mà ưu tư cả. Đô đốc E.J.King chỉ huy hải quân Huê Kì nói : "Tôi đã đưa những khí giới tốt nhất cho những quân nhân tài cán nhất và đã giao phó sứ mạng cho họ trong lúc tiện nghi nhất. Đó, tôi chỉ làm được có vậy." Đô đốc tiếp : " Một chiếc tàu bị đắm, tôi ko thể trục nó lên được. Nếu nó đương đắm, tôi cũng ko thể cứu nó được. Dùng thì giờ của tôi để tính công việc sắp tới, ích lợi hơn là ưu phiền về những lỗi lầm hôm qua. Vả lại nếu tôi nghĩ tới chuyện cũ hòai, chắc tôi ko thể sống lâu. "
Trong thời loạn cũng như trong thời bình, khéo suy với vụng suy chỉ khác nhau ở chỗ nầy: Khéo suy là nghĩ kĩ về nhân quả rồi hành động một cách hợp lí, hữu ích; còn vụng suy chỉ làm cho thần kinh ta căng thẳng và suy nhược thôi.
Mới rồi tôi được hân hạnh phỏng vấn ông Arthur Sulzberger, chủ bút một tờ báo nổi danh nhứt thế giới, tờ "Nữu Ước Nhật báo". Ông nói với tôi rằng khi W.W.II bùng lên ở Âu châu, ông gần như chết điếng, lo về tương lai đến nỗi mất ngủ. Nửa đêm ông thường tỉnh giấc, nhìn bóng trong gương rồi lấy bút, sơn tự vẽ vẻ mặt ông. Ông ko biết chút gì về môn hội họa hết nhưng ông cứ vẽ càn cho óc khỏi phải lo lắng.
Một thanh niên Mỹ đang tùng chinh bên châu Âu, cũng vậy. Chàng tên là Ted Begermino bị lo lắng giày vò tới nỗi thần kinh suy nhược nặng.
Chàng viết: " Tháng tư năm 1945, vì quá lo nghĩ, tôi mắc một chứng bệnh trong ruột, đau đớn vô cùng. Nếu chiến tranh ko kết liễu ngay lúc đó thì chắc là tôi nguy rồi. Tôi mệt mỏi quá lẽ. Lúc đó tôi làm hạ sĩ quan ở bộ binh, đội thứ 94. Công việc của tôi là ghi tên những người hoặc tử trận, hoặc mất tích, hoặc nằm nhà thương. Tôi phải thu thập những đồ dùng của họ để gửi về cho thân nhân họ, vì người ta trọng những kỉ niệm đó lắm. Tôi luôn luôn lo sợ vì lúng túng mà rồi lẫn lộn đáng tiếc chăng. Tôi lo lắng ko biết có làm tròn phận sự ko, có sống sót để về ôm đứa con một hay ko --- đứa con mới 6 tháng mà tôi chưa được biết mặt. Tôi lo lắng mệt nhọc tới nỗi mất 17 kí lô. Tôi hoảng hốt gần hóa điên. Tôi ngó tay tôi chỉ thấy còn da với xương. Nghĩ tới khi về nhà, thân hình tiều tụy mà sợ, khóc lóc như con nít. Tâm hồn bị rung động quá chừng, nên mỗi khi ngồi một mình là nước mắt tràn ra. Có một hồi, ít lâu sau trận Bulge, tôi khóc nhiều quá, ko còn hi vọng gì tinh thần sẽ thư thái như xưa nữa.
Sau cùng tôi phải vào nằm nhà thương. Vị bác sĩ săn sóc tôi chỉ khuyên tôi có vài lời mà thay đổi hẳn đời tôi. Sau khi đã khám kĩ cơ thể tôi, ông nhận rằng bệnh tôi thuộc loại bệnh thần kinh.
"Này anh Ted, anh nên coi đời anh như cái đồng hồ cát. Anh biết rằng phần trên đồng hồ đó có đựng hàng ngàn hột cát. Và những hột cát ấy, đều lần lần liên tiếp nhau, chui qua cái cổ nhỏ ở giữa để rớt xuống phần dưới. Ko có cách gì để cho nhiều hạt cát chui cùng một lúc được, trừ phi là đập đồng hồ ra. Hết thảy bọn chúng ta đều như chiếc đồng hồ ấy. Buổi sáng, thức dậy, ta có hàng trăm công việc phải làm trong nội ngày. Nhưng nếu chúng ta ko làm từng việc một, chậm chạp, đều đều như những hột cát chui qua cái cổ đồng hồ kia thì chắc chắn là cơ thể và tinh thần ta hư bại mất."
"Tôi đã theo triết lí đó từ ngày ấy. Mỗi lần chỉ có một hột cát xuống thôi... Mỗi lần chỉ làm một việc thôi. Lời khuyên đó đã cứu thể chất và tinh thần tôi trong công việc làm ăn nữa. Tôi là một nhân viên kiểm soát số hàng dự trữ của một công ti ở Baltimore. Tôi thấy trong nghề buôn cũng có khó khăn y như trong hồi chiến tranh: có cả chục công việc phải làm tức thì mà thời giờ rất hẹp. Nào lo làm những giấy tờ mới, lo tính toán số dự trữ mới, nào lo những thay đổi địa chỉ, lo mở thêm hoặc đóng bớt những chi nhánh v.v... Nhưng tôi ko nóng nẩy và luôn nhớ lời khuyên của bác sĩ: " Mỗi lần chỉ có một hột cát xuống thôi. Mỗi lần chỉ một việc thôi." Tôi tự nhắc đi nhắc lại câu đó và làm việc một cách rất hiệu quả, ko hoảng hốt hay có cảm giác ruột rối như tơ vò; nó làm cho tôi chết dở ở mặt trận năm xưa".
Một trong những tình trạng ghê gớm nhứt của cuộc sống bây giờ là một nửa số bệnh nhân điều trị tại các nhà thương là những người mắc bệnh thần kinh hay loạn óc. Họ bị đè bẹp dưới sức nặng của những lo lắng về quá khứ lẫn với tương lai. Mà đại đa số những bệnh nhân đó đều có thể khoẻ mạnh, đi đứng như thường, ngay từ hôm nay, sống một đời sung sướng, hay hơn nữa, một đời hữu ích nếu họ chịu nghe lời khuyên của bác sĩ William Osler : "Chia đời sống thành từng ngăn, cách biệt hẳn nhau, mỗi ngăn là một ngày".
Bạn và tôi, ngay trong lúc nầy đây, chúng ta đứng tại hai cái vô tận gặp nhau: cái dĩ vãng mênh mông có từ thời khai thiên lập địa và cái tương lai nó bắt đầu từ tiếng cuối cùng mà tôi mới thốt. Chúng ta ko thể sống trong cả hai cái vô tận đó được, dù là chỉ trong một phần giây. Mà hễ rán sống trong 2 thời gian đó thì ta sẽ làm hại cho tinh thần và thể chất của ta liền. Vậy chúng ta hãy chịu sống trong hiện tại vì ta chỉ có thể sống được trong hiện tại thôi.
Robert Louis Stevenson nói:" Bất kì ai cũng có thể làm công việc hằng ngày của mình được, dù công việc đó nặng nhọc tới bực nào đi nữa. Bất kì ai cũng có thể sống một cách êm đềm, trong sạch, kiên nhẫn, đầy tình thương chan chứa trong lòng, từ lúc mặt trời mọc cho tới khi mặt trời lặn. Đó, ý nghĩa của cuộc đời như vậy".
Phải, đời chỉ đòi hỏi ta có bấy nhiêu thôi. Nhưng bà E.K.Shields ở Michigan lại thất vọng tới nỗi muốn tự tử, trước khi học được sống từng ngày một. Bà kể với tôi: " Năm 1973 nhà tôi mất, tôi đau đớn thất vọng lắm và gia tư gần như khánh kiệt. Tôi viết thư xin việc ông chủ cũ của tôi là Leon Roach ở Công ti Roach-Fowler và được cử làm lại việc cũ. Hồi xưa tôi đã bán sách cho các trường tỉnh và trường làng để kiếm ăn. Hai năm trước tôi bán chiếc xe hơi để lo thuốc thang cho nhà tôi. Nhưng tôi cũng rán thu nhặt tiền nong để mua dài hạn một chiếc xe hơi cũ để đi chở sách bán.
Tôi tưởng trở về nghề cũ như vậy sẽ bớt ưu phiền, tinh thần sẽ phấn khởi lên được, song tôi gần như ko chịu nổi cảnh thui thủi một mình trên đường và trong quán trọ. Miền tôi đi bán sách dân tình nghèo khổ, ít người mua nên số lãi ko đủ trả tiền xe.
Mùa xuân năm 1983, tôi đến bán gần Versailles (1 nơi ở Mỹ, ko phải Versailles của Paris). Ở đây trường học nghèo, đừơng xấu; tôi thấy cô đơn, thất vọng đến nỗi có lần muốn tự tử, cho rằng ko sao thành công được hết. Ờ mà phải, làm sao đủ sống được? Mỗi buổi sáng khi tỉnh dậy, nghĩ tới nỗi phấn đấu với đời, tôi lo sợ đủ thứ: sợ ko trả nổi tiền xe, sợ ko trả nổi tiền phòng, sợ ko kiếm đủ ăn, sợ rồi sẽ ốm đau ko có tiền uống thuốc. Nhưng may có hai điều làm cho tôi ko tự tử là nếu tôi chết thì các em tôi sẽ khổ lắm và tôi ko có đủ tiền để lại cho họ làm ma tôi.
Rồi một hôm ngẫu nhiên tôi đọc được 1 bài báo nó kéo tôi ra khỏi cảnh thất vọng và khiến tôi đủ can đảm để sống. Tôi sẽ suốt đời mang ơn tác giả bài báo đó, người đã viết câu này: " Đối với một đạt nhân thì một ngày mới là một đời sống mới". Tôi đánh máy lại câu ấy rồi dán lên tấm kính che mưa trong xe tôi, để trong khi cầm lái, lúc nào tôi cũng phải ngó tới. Từ đó tôi thấy chỉ sống từng ngày một thì đời sống ko khó khăn gì cả. Tôi tập quên dĩ vãng và ko nghĩ tới tương lai nữa. Mỗi buổi sáng tôi tự nhủ : " Ngày hôm nay là một đời sống mới". Nhờ vậy tôi thắng được nỗi lo sợ cảnh cô đơn, cảnh thiếu thốn, rồi tôi buôn bán phát đạt sung sướng, hăng hái và yêu đời. Bây giờ tôi biết rằng ta chỉ sống được nội ngày hôm nay thôi, ko sống được thời dĩ vãng và tương lai và Đối với một đạt nhân thì một ngày mới là một đời sống mới".
Bạn có biết tác giả những câu thơ nầy là ai ko?
Ai kia sung sướng suốt đời
Vững lòng nói được "Của tôi ngày này"
Ngày mai, mặc kệ: mai ngày
Vì tôi đã sống hôm nay, đủ rồi
Ý thơ có vẻ mới lắm, phải ko bạn? Vậy mà câu đó, thi hào Horace đã viết 30 năm trước Thiên chúa Giáng sinh đấy.
Một trong những điều bi đát nhứt là loài người có tánh muốn đẩy bỏ đời sống hiện tại đi. Hết thảy chúng ta đều mơ mộng những vườn hồng diễm ảo ở chân trời thăm thẳm mà ko chịu thưởng thức những bông nở kề ngay bên cửa sổ.
Tại sao chúng ta điên như vậy? Điên một cách thê thảm như vậy? Stephen Leacock viết : " Lạ lùng thay cái chuỗi đời ta. Con nít thì nói: " Ước gì tôi lớn thêm được vài tuổi nữa." Nhưng khi lớn thêm vài tuổi nữa rồi thì sao? Thì lại nói:" ước gì tôi tới tuổi trưởng thành." Và khi tới tuổi trưởng thành lại nói:" ước gì tôi lập gia đình rồi ở riêng". Nhưng khi thành gia rồi thì làm sao nữa? Thì lời ước đổi làm: " ước gì ta già, được nghỉ ngơi". và khi được nghỉ ngơi rồi, lại thương tiếc quãng đời đã qua, và thấy như có cơn gió lạnh thổi trên quãng đường đó. Lúc ấy đã gần xuống lỗ rồi, còn hưởng được gì nữa. Khi ta biết được rằng đời sống ở hiện tại, ở trong từng ngày một, thì đã quá trễ rồi mà."
Ông Edward S. Evans gần tự hủy hoại đời ông cho tới khi ông học được rằng:" Đời sống ở trong hiện tại, ở trong ngày đang sống, trong giờ đang sống". Sinh trong một gia đình nghèo, nghề đầu tiên của ông là bán báo, rồi làm công cho một tiệm tạp hóa. Sau ông giúp việc trong một thư viện, để nuôi một gia đình 7 người. Lương ít mà ko dám bỏ sở. Sau tám năm do dự, ông mới quyết định tạo lại cuộc đời. Mới ra với số vốn là 55 mỹ kim mượn của bạn, ông phát đạt ngay và mỗi năm kiếm được 20,000 mỹ kim. Rồi thì ông gặp một chuyện rủi, tai hại đến nỗi giết ông được. Ông cho một người bạn vay một số tiền lớn và người bạn đó vỡ nợ. Rồi họa vô đơn chí: Ngân hàng ông gởi tiền cũng vỡ nợ. Sự nghiệp tiêu tan hết , ông còn mắc thêm món nợ 16,000 mỹ kim nữa". Đau đớn quá, ông chịu ko nổi. Ông nói:" Tôi ăn ko được, ngủ ko được. Tôi đau một chứng kì dị mà nguyên nhân chỉ là ưu phiền chứ ko có chi khác. Một hôm đương đi, tôi té xỉu trên lề. Từ lúc đó tôi ko cất chân được nữa. Tôi phải nằm liệt giường, mụt mọc đầy mình. Những mụt đó sưng mà ko vỡ, nhức nhối quá, nằm ko được. Mỗi ngày một yếu, sau cùng bác sĩ nói rằng tôi chỉ sống được hai tuần nữa thôi. Tôi lo sợ lắm, viết di chúc và nằm đợi chết. Từ lúc đó, tôi hết phải lo lắng, phấn đấu nữa. Tôi bỏ tuốt cả, nghỉ ngơi rồi thì vì yên trí đợi chết, tôi ngủ được. Đã hàng tuần trước đây, chưa bao giờ tôi ngủ được luôn hai giờ; nhưng lúc biết chắc sẽ giũ sạch nợ đời, tôi ngủ li bì như 1 em bé. Hết lo thì tôi cũng hết mệt, ăn được và lên cân.
Vài tuần sau, tôi chống nạng đi được. Rồi sau sáu tuần tôi đi làm lại. Trước kia tôi kiếm 20,000 mỹ kim một năm, bây giờ kiếm mỗi tuần 30 mỹ kim mà tôi thấy hài lòng.
Tôi đã học được một bài học mới, ko còn lo lắng, ko còn tiếc thời phong lưu trước, ko lo về tương lai nữa. Tôi đem hết thời giờ, nghị lực và hăng hái để làm nghề mới của tôi."
Thế rồi ông Edward S. Evans lại lên như diều. Chỉ trong vài năm làm hội trưởng Công ti, những chứng khoán của công ti ông, được Sở Hối đoái Nữu Ước cho là có giá trị. Cho đến năm 1945, ông mất thì đã là một trong những doanh nghiệp mau phát đạt nhất ở nước Mỹ. Nếu bạn ngồi máy bay tới Greenland, phi cơ của bạn có thể đáp xuống phi trường Evans, một phi trường mang tên ông.
Ta phải kết luận rằng : Chắc chắn ko khi nào ông Edward S.Evans được hưởng cái thú thành công như vậy, nếu ông ko biết đường diệt ưu tư, nếu ông ko học được cách chia đời sống ra từng ngày một, ngày nầy cách biệt với ngày khác.
Năm trăm năm trứơc khi Thiên chúa Giáng sanh, triết gia Hy Lạp Héraclite bảo đệ tử rằng: " Mọi vật đều thay đổi. Các đệ tử ko thể tắm 2 lần trên một khúc sông." Vì khúc sông mỗi giây một thay đổi mà người tắm trên khúc sông đó cũng vậy. Chúng ta chỉ chắc chắn một điều là ta đang sống trong hiện tại. Thế thì tại sao lại nằng nặc đòi giải quyết những vấn đề của tương lai, để làm phai mờ cái đẹp của hiện tại? Tương lai còn bị bao phủ trong nhưng biến dịch ko ngừng, những biến dịch mà ko ai đoán trước được kia mà!
Người La Mã hồi xưa cũng có một tiếng để diễn ý đó. Thiệt ra là hai tiếng "Carpe diem" nghĩa là "Vui ngày hôm nay đi", hay là " Nắm lấy ngày hôm nay đi".
Phải nắm lấy ngày hôm nay và tận hưởng cái thú của nó đi.
Ông John Ruskin đặt trên bàn giấy của ông một phiến đá nhỏ trên đó có khắc 2 chữ "Hôm nay". Tôi ko có phiến đá kia trên bàn nhưng tôi có một bài thơ dán trên tấm gương trong phòng tắm để mỗi buổi sáng tôi thấy một lần, khi cạo râu. Bài thơ đó là của nhà soạn kịch trứ danh Ấn Độ là ông Kalidasa làm và ông William Osler chép lại, luôn luôn để trên bàn giấy của ông:
Chào Bình Minh
"Hãy chăm chú vào ngày hôm nay
Vì nó là đời sống, chính là sự sống của đời sống...
Nó tuy ngắn ngủi
Nhưng chứa tất cả chân lí về đời ta
Sự sung sướng khi tiến phát,
Sự vẻ vang của hành động
Sự rực rỡ của thành công
Vì hôm qua chỉ là một giấc mộng
Vì ngày mai chỉ là một ảo tưởng
Nhưng hôm nay, nếu sống đầy đủ, ta sẽ thấy hôm qua là một giấc mộng êm đềm
Và ngày mai là hình ảnh của hi vọng
Vậy ta hãy chăm chú kĩ vào hôm nay
Lời chào bình minh của tôi là vậy đó.
