Nguyen Thi Ut Ba
(Nguyen Thi Ut Ba)
Treo vì vi phạm quy định diễn đàn
Thấy bài này mới đăng trên BBC hôm qua , khá bổ ích cho không chỉ dân kinh tế .
http://www.bbc.co.uk/vietnamese/forum/story/2005/05/050514_percentage.shtml
DIỄN ĐẠT CON SỐ : ĐỪNG ĐỂ SAI LẦM LÂU HƠN KẺO BỊ KIỆN
Lãi suất kỳ hạn 1 năm trước đây là 7,56 % , ngày 5/4/2005 vừa qua lãi suất kỳ hạn 1 năm được ngân hàng VCB điều chỉnh thành 8,16% . Vậy tỉ lệ tăng của lãi suất kỳ hạn 1 năm là bao nhiêu ?
Sau hàng chục thập kỷ ít tiếp cận với kinh tế toàn cầu , cách viết và cách tính toán thống kê ở VN bị viết sai một cách dai dẳng như sau : tỉ lệ tăng của lãi suất là 0,6% ( hiểu theo bài toán trừ : 8,16% - 7,56% = 0,6% )
Đó chính là nội dung của bản tin ngày 5/4 mà Vnexpress và vài tờ báo khác đã đưa tin như sau theo thông báo của Vietcombank :
“Theo thông báo của VCB, kể từ 5/4, lãi suất tiết kiệm VND dành cho các cá nhân tại Hội sở chính sẽ tăng 0,36-0,96%/năm tùy từng kỳ hạn. Lãi suất kỳ hạn 12 tháng sẽ là 8,16%/năm, tăng 0,6%/năm so với trước”
Thực ra để tính tỉ lệ lãi suất tăng (hay giảm) , chúng ta phải dùng phép toán sau :
[(8,16 -7,56)/7,56 ] *100% = 7,93 % . Đó mới thật sự là tỉ lệ tăng của lãi suất .
Còn chênh lệch 8,16 -7,56 = + 0,6 được gọi là tăng 0,6 điểm phần trăm
( Đã dùng ký hiệu phần trăm (%) là liên quan đến bài toán chia , bài toán tỉ lệ . Còn điểm phần trăm là nêu lên sự chênh lệch tuyệt đối giữa hai số phần trăm . Hai khái niệm này cần phân biệt thật rõ ràng )
000
Chúng ta xem thêm vài ví dụ và cách viết khác :
A- Thí dụ 1 :
Ngày 7 và 8 -11-2002 , FED cắt giảm lãi suất từ 1,75% xuống còn 1,25 % ” .
Hãng thông tấn AP đưa tin :
"WASHINGTON -- The Federal Reserve, faced with an economy that went from bad to worse ,cut a key interest rate by a half-point "
( Cục dự trữ liên bang Mỹ đối mặt với một nền kinh tế đi từ tệ đến tệ hơn , đã cắt khung lãi suất 0,5 điểm phần trăm - LVH )
Có tờ báo ở Việt Nam đã chuyển ngữ : " FED cắt giảm 0,5 điểm " , dịch như vậy cũng tạm được nếu không sợ gây nhầm lẫn . Chữ " a half point " mà AP dùng đó chính là tập quán viết tắt của AP thường thấy trên các bản tin , nếu viết đầy đủ sẽ là : " half a percentage point " (nửa điểm phần trăm) . Tuy nhiên hãy coi chừng khi viết tắt chữ “ điểm ”. Còn vài thuật ngữ khác không nên viết tắt là “điểm” nếu như có nhiều khái niệm “ điểm ” trong cùng một bài viết vì có thể gây hiểu lầm , chẳng hạn điểm cơ bản ( basis point ). Sẽ nói rõ ở dưới .
Trong khi đó trang web của FED theo thông lệ vẫn thích dùng thang điểm của thị trường chứng khoán .
“The Federal Open Market Committee decided today to lower its target for the federal funds rate by 50 basis points to 1-1/4 percent . ” ( Ủy ban thị trường mở liên bang hôm nay quyết định hạ thấp hơn mức của nó thể hiện qua lãi suất quỹ liên bang đến 50 điểm cơ bản , lãi suất còn 1,25 % - LVH )
Tờ New York Times ngày 07-11-2002 viết
“ The Federal Reserve cut its main interest rate today by half a percentage point, an aggressive move to ward off renewed economic weakness at a time when threats of terrorism and an impending confrontation with Iraq are weighing down business and consumer confidence ”
( Ngày hôm nay Cục dự trữ liên bang cắt giảm tỉ lệ lãi suất chính 0,5 điểm phần trăm , một thay đổi năng động nhằm phòng hộ cho sự yếu kém của nền kinh tế mới phục hồi vào thời điểm mà sự đe dọa của nạn khủng bố và một cuộc đối đầu tiềm tàng với Iraq đang đè nặng lên niềm tin của giới kinh doanh lẫn người tiêu dùng ) .
Vài tờ báo và báo điện tử Việt Nam , trang tin BBC ( Việt ngữ ) …ngày 7 và 8 -11-2002 , đều diễn đạt thiếu chính xác : “ FED cắt giảm lãi suất 0,5 % từ 1,75% xuống còn 1,25 % ” .
( Không thể nói giảm lãi suất 0,5 % , đúng ra phải viết là “ 0,5 điểm phần trăm ” – LVH )
Sang ngày 8-11-2002 . Bản tin trên một báo điện tử tiếp tục bình luận , nhưng không ghi chú rõ tập quán viết tắt nào : “điểm phần trăm” ( percentage point ) hay “điểm cơ bản” ( basis point ) , điều này rất dễ gây hiểu lầm . Chúng ta xem :
Các ngân hàng VN khó tránh việc điều chỉnh lãi suất USD
“ Mức giảm lãi suất 50 điểm của Cục dự trữ liên bang Mỹ quá lớn so với dự đoán, đã gây sốc và tạo hiệu ứng dây chuyền trên thị trường tiền tệ quốc tế. Việt Nam khó có thể nằm ngoài xu hướng chung này" .Đó là nhận định của Tổng giám đốc Ngân hàng Ngoại thương (VCB) Vũ Viết Ngoạn với VnExpress sáng nay...”.
( Đúng ra cần phải viết rõ ràng là 50 điểm cơ bản , còn nếu muốn viết tắt phải viết là 0,5 điểm , tức 0,5 điểm phần trăm – LVH )
Tại sao lại lúc thì "nửa điểm" , "nửa điểm phần trăm" , "50 điểm cơ bản" ....???
Thực ra thì ba cách nói này là tương đương , còn vấn đề quan trọng là phải phân biệt rõ ràng hai khái niệm sau đây rất dễ nhầm lẫn :
a - “ Phần trăm ” ( percentage ) , khái niệm này là tiếng chung để tả một tỉ lệ phần trăm nào đó ( percent ) hay tỉ lệ tăng giảm ( rate of increase / rate of decrease ) thể hiện bằng tỉ lệ phần trăm (percent) .
b- “ Điểm phần trăm ” ( percentage - point ) là khái niệm mà chúng ta sẽ mổ xẻ sau đây .
Giảm lãi suất từ 1,75 % xuống 1,25 % mà dịch là giảm 0,5 % là sai hoàn toàn , vì người ta có thể nghĩ đấy là " tỉ lệ phần trăm giảm " ( rate of decrease )
Thực tế cắt giảm " từ 1,75 % xuống còn 1,25%" đâu phải cắt giảm 0,5 % , mà sự cắt giảm đó thực tế là ...28,57 % !
Công thức ai cũng biết là : t = [(x2-x1 )/ x1].100% tức lấy số mới trừ số gốc rồi chia số gốc , tất cả nhân 100%
Vậy t = [(1,25-1,75)/1,75] x100% = -28,57% .
Dấu âm nêu ý nghĩa đây là quá trình giảm , vậy chúng ta nói tỉ lệ phần trăm cắt giảm là 28,57 % .
Ý nghĩa của nó là : nêu lên được tỉ số giữa hiệu của ( x2-x1 ) với x1 , ở đây chúng ta có ( x2-x1 ) / x1 = -0,2857 = -28,57/100
Còn trị giá chênh lệch x2 – x1 = 1,25 – 1,75 = - 0,5 chính là giảm một lượng 0,5 " điểm phần trăm ".
Từ "point de pourcentage" ( trong tiếng Pháp ) cũng như từ "percentage - point" ( trong tiếng Anh ) là hai từ khá thông dụng trong tính toán đời thường , mậu dịch , tài chính , thống kê …( độc giả có thể tham khảo thêm cuốn Oxford Dictionary of Weights, Measures, and Units trang 216 của tác giả Donald Fenna ) nhưng sự hội nhập quá chậm chạp của Việt Nam với thế giới khiến chúng hoàn toàn bị bỏ rơi chẳng được cuốn từ điển Việt Nam nào chú ý đến !
Tỉ lệ phần trăm percent với điểm phần trăm percentage - point ( viết rời ) rõ ràng khác nhau .Tỉ lệ phần trăm ( percent ) là một phân số mà mẫu số luôn luôn là con số 100 , do đó nó luôn có ký hiệu % sau đuôi , trong khi đó điểm phần trăm ( percentage - point ) lại là một con số thông thường , người ta thêm đơn vị “ điểm ” sau đuôi của nó để nhấn mạnh sự biến thiên tuyệt đối ( absolute change ) hai số tỉ lệ phần trăm , quan trọng nhất là để phân biệt với tỉ lệ phần trăm tăng / giảm ( rate of increase / rate of decrease ) trong các phép tính thống kê .
Chúng ta xem : “ A percentage -point is a unit expressing the difference between two percentages; a fall of one percentage point would be a fall from ten to nine per cent. In American English per cent is spelt as one word, percent.”
( Tạm dịch : Một " điểm phần trăm " là một đơn vị nêu lên sự khác biệt giữa hai số tỉ lệ phần trăm ; sụt 1 điểm phần trăm tức là sụt từ 10 xuống 9 phần trăm . Tiếng Mỹ chữ per - cent được đánh vần như một từ "percent " - 10 và 9 là các số liệu nêu ngẫu nhiên cho dễ hiểu )
Như vậy giảm / tăng một lượng " điểm phần trăm " , chính là lấy hiệu số của hai số tỉ lệ phần trăm tức : x2-x1 .
Cũng dễ thấy thêm một điều khác biệt là : có thể có những sự kiện về kinh tế xã hội khiến điểm phần trăm ( percentage - point ) về lĩnh vực nào đó biến thiên bằng nhau , nhưng thường tỉ lệ phần trăm tăng / giảm ( rate of increase / decrease ) lại hoàn toàn khác nhau .Chúng ta có thể so sánh ba sự kiện : 1-4 -2001( FED cắt giảm lãi suất từ 5% xuống 4,5 % ) , sự kiện 2-10 -2001 ( FED cắt giảm lãi suất từ 3% xuống 2,5 % ) và sự kiện 6-10-2002 (FED cắt giảm lãi suất từ 1,75% xuống 1,25 % ) . Cả ba sự kiện đều giảm 0,5 điểm phần trăm , nhưng tỉ lệ phần trăm giảm ( rate of decrease ) trong trường hợp đầu là [( 4,5-5 )/5]x 100%= -10% , trong khi trường hợp sau là [ (2,5-3)/3 ] x 100% = -16,66% , và trường hợp thứ ba là [( 1,25-1,75 )/1.75 ] x 100% = -28,57% .
Để hiểu rõ hơn các khái niệm này và bớt đi sự khô khan của các con số lẫn phép tính, chúng ta phân tích thêm một thí dụ dí dỏm cụ thể :
B- Thí dụ 2 :
Lấy thí dụ (*): ( các số liệu chỉ mang tính ước lệ cho vui )
Vào năm 1977 ,khi đó toàn bộ nền kinh tế Việt Nam là 100 % doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong cùng cơ chế bao cấp ( nhưng chẳng bao giờ đủ lương thực và thực phẩm để bao và cấp ),các chỉ số kinh tế đều thấp và cuộc sống rất khó khăn , nhiều cô gái Việt Nam bị suy dinh dưỡng nên nếu khảo sát về mặt nhân trắc học “thanh niên khoẻ đẹp”lúc ấy ,trong 100 cô gái chỉ 12 cô có " vòng số một " đạt tiêu chuẩn , vậy tỉ lệ phần trăm ( percent) là 12 % .
Đến năm 1995 khi cho phép kinh tế tư nhân phát triển phần nào , tình hình kinh tế Việt Nam khá hơn hẳn , có nhiều loại thực phẩm cũng như nhiều loại sữa bột, sữa hộp đầy đủ các loại vitamine và khoáng chất cần thiết hết sức đa dạng trên thị trường , lúc này trong 100 cô gái Việt Nam , những 42 cô có " vòng số một " đạt tiêu chuẩn , vậy tỉ lệ phần trăm ( percent) là 42 %
x2 - x1 = 42 -12 = +30 , như vậy số cô gái có vòng số một đạt chuẩn tăng 30 điểm phần trăm ( percentage - point ) .
Và tỉ lệ phần trăm tăng ( rate of increase ) là : t% = [(42 -12 )/12] x 100% = +250 %
Người Việt Nam chúng ta hay viết sai và gây hiểu lầm như sau : số cô gái có " vòng số một " đạt chuẩn tăng 30% . Viết như vậy các chuyên gia nước ngoài ( nhất là lĩnh vực thống kê hay tài chính ) sẽ hiểu lầm ngay .Họ sẽ cho rằng tỉ số (x2-x1)/x1 = +30 /100 trong khi thực ra là 250 /100 .
Để mô tả sự kiện này , chúng ta có ba cách viết đúng :
1 - Số cô gái có " vòng số một đạt chuẩn " tăng từ 12% lên 42 %
2 - Số cô gái có " vòng số một đạt chuẩn " tăng 30 điểm phần trăm.
3 - Số cô gái có " vòng số một đạt chuẩn " tăng 250 %
Thường nên dùng đồng thời cả hai cách viết 1 và cách viết 2 , và như thế sự kiện được mô tả rất rõ ràng tránh gây những hiểu sai tai hại .
Bây giờ chúng ta tìm hiểu thêm thế nào là " điểm cơ bản " ( basis point ) ?
Trong thị trường chứng khoán , độ tăng giảm điểm phần trăm của lợi suất cổ phiếu ( yield ) có thể quá nhỏ , nếu mô tả bằng “điểm phần trăm” không tiện thì người ta dùng đơn vị nhỏ hơn là " điểm cơ bản " ( basis point ) . Người ta chia nhỏ 1 điểm phần trăm ( 1 percentage - point ) ra thành 100 khoảng ! Và 1/100 của 1 điểm phần trăm chính là 1 basis point . Tóm lại 1 điểm phần trăm = 100 điểm cơ bản ( 100 basis point )
Từ đó với thí dụ trên ta có thêm một cách viết thứ tư ( hệ quả từ cách viết thứ 2 ) :
4 - Số cô gái có " vòng số một đạt chuẩn " tăng 3000 điểm cơ bản .( 30 x 100 = 3000 )
Rõ ràng đơn vị " điểm cơ bản " ( basis point ) chỉ phù hợp cho các biến thiên nhỏ . Do đó cắt giảm 0,5 điểm phần trăm lãi suất đã được trang web của FED gọi là " cắt giảm 50 điểm cơ bản " ( 0,5 x 100 = 50 ) .
( Sở dĩ chữ “ điểm ” ( point ) cần phải nêu rõ ràng là “ điểm cơ bản ” hay “ điểm phần trăm ” trong bản tin phản ảnh lãi suất là vì còn khá nhiều chữ “ điểm ” với ý nghĩa khác nhau , nếu một bản tin có nhiều chữ “ điểm ” quá thì phải nêu rõ ý nghĩa của từng “ điểm ” kẻo gây nhầm lẫn . Chẳng hạn đối với trái phiếu ( bonds ) thường có mệnh giá ( face value ) 1000 USD thì thay đổi 1 điểm tức thay đổi 1% mệnh giá, tương đương thay đổi 10 USD . Nếu trái phiếu mệnh giá 5000 USD thì thay đổi 1 điểm lại tương đương với thay đổi 50 USD... Nhưng thường trái phiếu có giá trị giao dịch nhỏ hơn hoặc lớn hơn mệnh giá , lấy thí dụ trái phiếu có mệnh giá 1000 USD và giả sử giá trị giao dịch của nó hiện thời nhỏ hơn mệnh giá ( 900 USD chẳng hạn ) khi đó nếu nói trái phiếu tăng từ 90 điểm lên 98 điểm tương đương việc trị giá trái phiếu tăng từ 900 USD lên 980 USD…Trong vay nợ ( loan ) thì 1 điểm lại tương đương với 1% tiền vay , do đó nếu vay ngân hàng 9000 USD để mua nhà và phí vay ( chưa phải lãi suất ) là 1 điểm có nghĩa là phải trả phí 9000 USD x 1% =90 USD . Còn đối với chứng khoán ( stocks ) thì thay đổi 1 điểm tương đương với thay đổi 1 USD trị giá cổ phần ( share ), thay đổi 3 điểm tương đương thay đổi 3 USD trị giá cổ phần … Trong khi thay đổi 1 điểm của chỉ số Dow Jones lại mang một giá trị tính toán phối hợp vài phép tính căn cứ vào chứng khoán của 30 nhóm công nghiệp ở Mỹ ….)
C-Thí dụ 3:
Mới đây trang tin BBC ( Việt ngữ ) ngày 19-04-2005 viết (http://www.bbc.co.uk/vietnamese/business/story/2005/04/050419_ukinflation.shtml) : “Việc tăng giá vé máy bay, thực phẩm và xăng dầu đã đẩy mức lạm phát trong tháng Ba ở Anh lên 1.9% - cao nhất từ bảy năm qua .Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) đạt mức 1.9% trong tháng Ba, cao hơn 0.3% so với tháng Hai.”
Khi xem lại bản tiếng Anh ( http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/4459637.stm ) : “UK inflation rate jumps to 1.9%” và “ The March figure is up from an annual 1.6% rise in February ”
Như vậy người dịch ở ban Việt ngữ đã sai lầm khi nặn ra con số 0,3% từ phép trừ 1,9%-1,6% ( chứ không phải theo phép tính tỉ lệ phần trăm đã nói ở trên ) . Cách viết đúng ở đây như các bạn đã biết phải là 0,3 điểm phần trăm .
Đấy chỉ là một trong những sai lầm của BBC , còn trước đó mỗi lần FED tăng hay giảm lãi suất là mỗi lần BBC lặp đi lặp lại sai lầm kiểu này .
C- Thí dụ 4 :
Giả sử tăng trưởng GDP của một quốc gia ở năm ngoái là 1% còn năm nay tăng trưởng GDP là 2 % , vậy tăng trưởng GDP tăng 1 điểm phần trăm ( 2-1 = 1),còn tỉ lệ tăng của sự tăng trưởng này tính đến năm nay là 100% ( từ phép tính [( 2-1)/1] * 100% = 100% )
Bây giờ vẫn giữ nguyên tăng trưởng GDP năm ngoái là 1% , nếu như ta nói tỉ lệ tăng của sự tăng trưởng GDP tính đến năm nay là 1% sẽ tạo ra một ý nghĩa khác hoàn toàn , khi đó tăng trưởng GDP năm nay không phải là con số 2% nữa mà chỉ vỏn vẹn 1,01% mà thôi ( [(1,01 – 1)/1]100% = 1% ) , và do vậy tăng trưởng GDP năm nay cũng chỉ vỏn vẹn 0,01 điểm phần trăm .
D- Thí dụ 5 :
Bản tin của Reuters nói về tỉ lệ người thất nghiệp ở Anh có thể xem như một thí dụ khoá sổ về khái niệm “điểm phần trăm” .
" Unemployment Rate Rises 0.1 Percentage Point, To 4.3 Percent, In March
The national unemployment rate reached its highest level since mid-1999 in March, rising to 4.3 percent from 4.2 percent in February ..." ( Tỉ lệ người thất nghiệp đã tăng thêm 0,1 điểm phần trăm thành 4,3 % vào tháng Ba . Tỉ lệ người thất nghiệp của quốc gia đạt cao nhất từ giữa tháng Ba năm 1999 , nâng từ 4,2 % trong tháng Hai lên thành 4,3 % trong tháng Ba )
000
Với các ý nghĩa sau khi lĩnh hội , chúng ta có thể thấy rằng sự kiện ngày 4/5/2005 mới đây FED tăng lãi suất từ 2,75% lên 3 % đã có vài tờ báo điện tử VN ( Vnexpress, Vietnamnet …) dịch đúng , nhưng bên cạnh đó cũng bị một vài tờ báo khác ( trong đó có tờ báo Tuổi Trẻ khá nổi tiếng ) thể hiện bằng một câu sai như sau : “ lãi suất tăng 0,25 % ” . Nhưng để sửa cái sai dai dẳng đó của dân tộc thành một câu đúng : “ lãi suất tăng 0,25 điểm phần trăm hay tăng 25 điểm cơ bản ” ( trích nguyên văn : the US Federal Reserve (Fed) to raise the interest rate by 0.25 percentage point ) không thể chỉ một người mà đòi hỏi rất nhiều người Việt Nam cùng hợp sức . Một cái sai đơn giản và một cái đúng cũng đơn giản nhưng sửa sai thì lại rất không đơn giản vì nó đã thấm thành thói quen , nhưng khi sắp bước chân vào WTO và hội nhập với nền kinh tế thế giới thì buộc phải mau mau sửa sai nếu không muốn tụt hậu và lãnh những hậu quả không mong muốn khác ( các vụ kiện có thể đáng tiếc hơn vụ Letard với liên đoàn bóng đá VN hay vụ luật sư Maurizio Liberati với VNAirlines chẳng hạn )
Lê Việt Hà
Tham khảo
1.Oxford Dictionary of Weights, Measures, and Units by Donald Fenna - Oxford 2002
2. (*)Cách tính trong thí dụ này được căn cứ theo cuốn Principles of editing -Mc Graw Hill 1995
A Comprehensive Guide for Students and Journalists
ISBN: 0-07-021926-5
Authors: Daryl L. Frazell, University of Nebraska--Lincoln & George Tuck, University of Nebraska--Lincoln
Web : http://www.mhhe.com/catalogs/0070219265.mhtml
http://www.bbc.co.uk/vietnamese/forum/story/2005/05/050514_percentage.shtml
DIỄN ĐẠT CON SỐ : ĐỪNG ĐỂ SAI LẦM LÂU HƠN KẺO BỊ KIỆN
Lãi suất kỳ hạn 1 năm trước đây là 7,56 % , ngày 5/4/2005 vừa qua lãi suất kỳ hạn 1 năm được ngân hàng VCB điều chỉnh thành 8,16% . Vậy tỉ lệ tăng của lãi suất kỳ hạn 1 năm là bao nhiêu ?
Sau hàng chục thập kỷ ít tiếp cận với kinh tế toàn cầu , cách viết và cách tính toán thống kê ở VN bị viết sai một cách dai dẳng như sau : tỉ lệ tăng của lãi suất là 0,6% ( hiểu theo bài toán trừ : 8,16% - 7,56% = 0,6% )
Đó chính là nội dung của bản tin ngày 5/4 mà Vnexpress và vài tờ báo khác đã đưa tin như sau theo thông báo của Vietcombank :
“Theo thông báo của VCB, kể từ 5/4, lãi suất tiết kiệm VND dành cho các cá nhân tại Hội sở chính sẽ tăng 0,36-0,96%/năm tùy từng kỳ hạn. Lãi suất kỳ hạn 12 tháng sẽ là 8,16%/năm, tăng 0,6%/năm so với trước”
Thực ra để tính tỉ lệ lãi suất tăng (hay giảm) , chúng ta phải dùng phép toán sau :
[(8,16 -7,56)/7,56 ] *100% = 7,93 % . Đó mới thật sự là tỉ lệ tăng của lãi suất .
Còn chênh lệch 8,16 -7,56 = + 0,6 được gọi là tăng 0,6 điểm phần trăm
( Đã dùng ký hiệu phần trăm (%) là liên quan đến bài toán chia , bài toán tỉ lệ . Còn điểm phần trăm là nêu lên sự chênh lệch tuyệt đối giữa hai số phần trăm . Hai khái niệm này cần phân biệt thật rõ ràng )
000
Chúng ta xem thêm vài ví dụ và cách viết khác :
A- Thí dụ 1 :
Ngày 7 và 8 -11-2002 , FED cắt giảm lãi suất từ 1,75% xuống còn 1,25 % ” .
Hãng thông tấn AP đưa tin :
"WASHINGTON -- The Federal Reserve, faced with an economy that went from bad to worse ,cut a key interest rate by a half-point "
( Cục dự trữ liên bang Mỹ đối mặt với một nền kinh tế đi từ tệ đến tệ hơn , đã cắt khung lãi suất 0,5 điểm phần trăm - LVH )
Có tờ báo ở Việt Nam đã chuyển ngữ : " FED cắt giảm 0,5 điểm " , dịch như vậy cũng tạm được nếu không sợ gây nhầm lẫn . Chữ " a half point " mà AP dùng đó chính là tập quán viết tắt của AP thường thấy trên các bản tin , nếu viết đầy đủ sẽ là : " half a percentage point " (nửa điểm phần trăm) . Tuy nhiên hãy coi chừng khi viết tắt chữ “ điểm ”. Còn vài thuật ngữ khác không nên viết tắt là “điểm” nếu như có nhiều khái niệm “ điểm ” trong cùng một bài viết vì có thể gây hiểu lầm , chẳng hạn điểm cơ bản ( basis point ). Sẽ nói rõ ở dưới .
Trong khi đó trang web của FED theo thông lệ vẫn thích dùng thang điểm của thị trường chứng khoán .
“The Federal Open Market Committee decided today to lower its target for the federal funds rate by 50 basis points to 1-1/4 percent . ” ( Ủy ban thị trường mở liên bang hôm nay quyết định hạ thấp hơn mức của nó thể hiện qua lãi suất quỹ liên bang đến 50 điểm cơ bản , lãi suất còn 1,25 % - LVH )
Tờ New York Times ngày 07-11-2002 viết
“ The Federal Reserve cut its main interest rate today by half a percentage point, an aggressive move to ward off renewed economic weakness at a time when threats of terrorism and an impending confrontation with Iraq are weighing down business and consumer confidence ”
( Ngày hôm nay Cục dự trữ liên bang cắt giảm tỉ lệ lãi suất chính 0,5 điểm phần trăm , một thay đổi năng động nhằm phòng hộ cho sự yếu kém của nền kinh tế mới phục hồi vào thời điểm mà sự đe dọa của nạn khủng bố và một cuộc đối đầu tiềm tàng với Iraq đang đè nặng lên niềm tin của giới kinh doanh lẫn người tiêu dùng ) .
Vài tờ báo và báo điện tử Việt Nam , trang tin BBC ( Việt ngữ ) …ngày 7 và 8 -11-2002 , đều diễn đạt thiếu chính xác : “ FED cắt giảm lãi suất 0,5 % từ 1,75% xuống còn 1,25 % ” .
( Không thể nói giảm lãi suất 0,5 % , đúng ra phải viết là “ 0,5 điểm phần trăm ” – LVH )
Sang ngày 8-11-2002 . Bản tin trên một báo điện tử tiếp tục bình luận , nhưng không ghi chú rõ tập quán viết tắt nào : “điểm phần trăm” ( percentage point ) hay “điểm cơ bản” ( basis point ) , điều này rất dễ gây hiểu lầm . Chúng ta xem :
Các ngân hàng VN khó tránh việc điều chỉnh lãi suất USD
“ Mức giảm lãi suất 50 điểm của Cục dự trữ liên bang Mỹ quá lớn so với dự đoán, đã gây sốc và tạo hiệu ứng dây chuyền trên thị trường tiền tệ quốc tế. Việt Nam khó có thể nằm ngoài xu hướng chung này" .Đó là nhận định của Tổng giám đốc Ngân hàng Ngoại thương (VCB) Vũ Viết Ngoạn với VnExpress sáng nay...”.
( Đúng ra cần phải viết rõ ràng là 50 điểm cơ bản , còn nếu muốn viết tắt phải viết là 0,5 điểm , tức 0,5 điểm phần trăm – LVH )
Tại sao lại lúc thì "nửa điểm" , "nửa điểm phần trăm" , "50 điểm cơ bản" ....???
Thực ra thì ba cách nói này là tương đương , còn vấn đề quan trọng là phải phân biệt rõ ràng hai khái niệm sau đây rất dễ nhầm lẫn :
a - “ Phần trăm ” ( percentage ) , khái niệm này là tiếng chung để tả một tỉ lệ phần trăm nào đó ( percent ) hay tỉ lệ tăng giảm ( rate of increase / rate of decrease ) thể hiện bằng tỉ lệ phần trăm (percent) .
b- “ Điểm phần trăm ” ( percentage - point ) là khái niệm mà chúng ta sẽ mổ xẻ sau đây .
Giảm lãi suất từ 1,75 % xuống 1,25 % mà dịch là giảm 0,5 % là sai hoàn toàn , vì người ta có thể nghĩ đấy là " tỉ lệ phần trăm giảm " ( rate of decrease )
Thực tế cắt giảm " từ 1,75 % xuống còn 1,25%" đâu phải cắt giảm 0,5 % , mà sự cắt giảm đó thực tế là ...28,57 % !
Công thức ai cũng biết là : t = [(x2-x1 )/ x1].100% tức lấy số mới trừ số gốc rồi chia số gốc , tất cả nhân 100%
Vậy t = [(1,25-1,75)/1,75] x100% = -28,57% .
Dấu âm nêu ý nghĩa đây là quá trình giảm , vậy chúng ta nói tỉ lệ phần trăm cắt giảm là 28,57 % .
Ý nghĩa của nó là : nêu lên được tỉ số giữa hiệu của ( x2-x1 ) với x1 , ở đây chúng ta có ( x2-x1 ) / x1 = -0,2857 = -28,57/100
Còn trị giá chênh lệch x2 – x1 = 1,25 – 1,75 = - 0,5 chính là giảm một lượng 0,5 " điểm phần trăm ".
Từ "point de pourcentage" ( trong tiếng Pháp ) cũng như từ "percentage - point" ( trong tiếng Anh ) là hai từ khá thông dụng trong tính toán đời thường , mậu dịch , tài chính , thống kê …( độc giả có thể tham khảo thêm cuốn Oxford Dictionary of Weights, Measures, and Units trang 216 của tác giả Donald Fenna ) nhưng sự hội nhập quá chậm chạp của Việt Nam với thế giới khiến chúng hoàn toàn bị bỏ rơi chẳng được cuốn từ điển Việt Nam nào chú ý đến !
Tỉ lệ phần trăm percent với điểm phần trăm percentage - point ( viết rời ) rõ ràng khác nhau .Tỉ lệ phần trăm ( percent ) là một phân số mà mẫu số luôn luôn là con số 100 , do đó nó luôn có ký hiệu % sau đuôi , trong khi đó điểm phần trăm ( percentage - point ) lại là một con số thông thường , người ta thêm đơn vị “ điểm ” sau đuôi của nó để nhấn mạnh sự biến thiên tuyệt đối ( absolute change ) hai số tỉ lệ phần trăm , quan trọng nhất là để phân biệt với tỉ lệ phần trăm tăng / giảm ( rate of increase / rate of decrease ) trong các phép tính thống kê .
Chúng ta xem : “ A percentage -point is a unit expressing the difference between two percentages; a fall of one percentage point would be a fall from ten to nine per cent. In American English per cent is spelt as one word, percent.”
( Tạm dịch : Một " điểm phần trăm " là một đơn vị nêu lên sự khác biệt giữa hai số tỉ lệ phần trăm ; sụt 1 điểm phần trăm tức là sụt từ 10 xuống 9 phần trăm . Tiếng Mỹ chữ per - cent được đánh vần như một từ "percent " - 10 và 9 là các số liệu nêu ngẫu nhiên cho dễ hiểu )
Như vậy giảm / tăng một lượng " điểm phần trăm " , chính là lấy hiệu số của hai số tỉ lệ phần trăm tức : x2-x1 .
Cũng dễ thấy thêm một điều khác biệt là : có thể có những sự kiện về kinh tế xã hội khiến điểm phần trăm ( percentage - point ) về lĩnh vực nào đó biến thiên bằng nhau , nhưng thường tỉ lệ phần trăm tăng / giảm ( rate of increase / decrease ) lại hoàn toàn khác nhau .Chúng ta có thể so sánh ba sự kiện : 1-4 -2001( FED cắt giảm lãi suất từ 5% xuống 4,5 % ) , sự kiện 2-10 -2001 ( FED cắt giảm lãi suất từ 3% xuống 2,5 % ) và sự kiện 6-10-2002 (FED cắt giảm lãi suất từ 1,75% xuống 1,25 % ) . Cả ba sự kiện đều giảm 0,5 điểm phần trăm , nhưng tỉ lệ phần trăm giảm ( rate of decrease ) trong trường hợp đầu là [( 4,5-5 )/5]x 100%= -10% , trong khi trường hợp sau là [ (2,5-3)/3 ] x 100% = -16,66% , và trường hợp thứ ba là [( 1,25-1,75 )/1.75 ] x 100% = -28,57% .
Để hiểu rõ hơn các khái niệm này và bớt đi sự khô khan của các con số lẫn phép tính, chúng ta phân tích thêm một thí dụ dí dỏm cụ thể :
B- Thí dụ 2 :
Lấy thí dụ (*): ( các số liệu chỉ mang tính ước lệ cho vui )
Vào năm 1977 ,khi đó toàn bộ nền kinh tế Việt Nam là 100 % doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong cùng cơ chế bao cấp ( nhưng chẳng bao giờ đủ lương thực và thực phẩm để bao và cấp ),các chỉ số kinh tế đều thấp và cuộc sống rất khó khăn , nhiều cô gái Việt Nam bị suy dinh dưỡng nên nếu khảo sát về mặt nhân trắc học “thanh niên khoẻ đẹp”lúc ấy ,trong 100 cô gái chỉ 12 cô có " vòng số một " đạt tiêu chuẩn , vậy tỉ lệ phần trăm ( percent) là 12 % .
Đến năm 1995 khi cho phép kinh tế tư nhân phát triển phần nào , tình hình kinh tế Việt Nam khá hơn hẳn , có nhiều loại thực phẩm cũng như nhiều loại sữa bột, sữa hộp đầy đủ các loại vitamine và khoáng chất cần thiết hết sức đa dạng trên thị trường , lúc này trong 100 cô gái Việt Nam , những 42 cô có " vòng số một " đạt tiêu chuẩn , vậy tỉ lệ phần trăm ( percent) là 42 %
x2 - x1 = 42 -12 = +30 , như vậy số cô gái có vòng số một đạt chuẩn tăng 30 điểm phần trăm ( percentage - point ) .
Và tỉ lệ phần trăm tăng ( rate of increase ) là : t% = [(42 -12 )/12] x 100% = +250 %
Người Việt Nam chúng ta hay viết sai và gây hiểu lầm như sau : số cô gái có " vòng số một " đạt chuẩn tăng 30% . Viết như vậy các chuyên gia nước ngoài ( nhất là lĩnh vực thống kê hay tài chính ) sẽ hiểu lầm ngay .Họ sẽ cho rằng tỉ số (x2-x1)/x1 = +30 /100 trong khi thực ra là 250 /100 .
Để mô tả sự kiện này , chúng ta có ba cách viết đúng :
1 - Số cô gái có " vòng số một đạt chuẩn " tăng từ 12% lên 42 %
2 - Số cô gái có " vòng số một đạt chuẩn " tăng 30 điểm phần trăm.
3 - Số cô gái có " vòng số một đạt chuẩn " tăng 250 %
Thường nên dùng đồng thời cả hai cách viết 1 và cách viết 2 , và như thế sự kiện được mô tả rất rõ ràng tránh gây những hiểu sai tai hại .
Bây giờ chúng ta tìm hiểu thêm thế nào là " điểm cơ bản " ( basis point ) ?
Trong thị trường chứng khoán , độ tăng giảm điểm phần trăm của lợi suất cổ phiếu ( yield ) có thể quá nhỏ , nếu mô tả bằng “điểm phần trăm” không tiện thì người ta dùng đơn vị nhỏ hơn là " điểm cơ bản " ( basis point ) . Người ta chia nhỏ 1 điểm phần trăm ( 1 percentage - point ) ra thành 100 khoảng ! Và 1/100 của 1 điểm phần trăm chính là 1 basis point . Tóm lại 1 điểm phần trăm = 100 điểm cơ bản ( 100 basis point )
Từ đó với thí dụ trên ta có thêm một cách viết thứ tư ( hệ quả từ cách viết thứ 2 ) :
4 - Số cô gái có " vòng số một đạt chuẩn " tăng 3000 điểm cơ bản .( 30 x 100 = 3000 )
Rõ ràng đơn vị " điểm cơ bản " ( basis point ) chỉ phù hợp cho các biến thiên nhỏ . Do đó cắt giảm 0,5 điểm phần trăm lãi suất đã được trang web của FED gọi là " cắt giảm 50 điểm cơ bản " ( 0,5 x 100 = 50 ) .
( Sở dĩ chữ “ điểm ” ( point ) cần phải nêu rõ ràng là “ điểm cơ bản ” hay “ điểm phần trăm ” trong bản tin phản ảnh lãi suất là vì còn khá nhiều chữ “ điểm ” với ý nghĩa khác nhau , nếu một bản tin có nhiều chữ “ điểm ” quá thì phải nêu rõ ý nghĩa của từng “ điểm ” kẻo gây nhầm lẫn . Chẳng hạn đối với trái phiếu ( bonds ) thường có mệnh giá ( face value ) 1000 USD thì thay đổi 1 điểm tức thay đổi 1% mệnh giá, tương đương thay đổi 10 USD . Nếu trái phiếu mệnh giá 5000 USD thì thay đổi 1 điểm lại tương đương với thay đổi 50 USD... Nhưng thường trái phiếu có giá trị giao dịch nhỏ hơn hoặc lớn hơn mệnh giá , lấy thí dụ trái phiếu có mệnh giá 1000 USD và giả sử giá trị giao dịch của nó hiện thời nhỏ hơn mệnh giá ( 900 USD chẳng hạn ) khi đó nếu nói trái phiếu tăng từ 90 điểm lên 98 điểm tương đương việc trị giá trái phiếu tăng từ 900 USD lên 980 USD…Trong vay nợ ( loan ) thì 1 điểm lại tương đương với 1% tiền vay , do đó nếu vay ngân hàng 9000 USD để mua nhà và phí vay ( chưa phải lãi suất ) là 1 điểm có nghĩa là phải trả phí 9000 USD x 1% =90 USD . Còn đối với chứng khoán ( stocks ) thì thay đổi 1 điểm tương đương với thay đổi 1 USD trị giá cổ phần ( share ), thay đổi 3 điểm tương đương thay đổi 3 USD trị giá cổ phần … Trong khi thay đổi 1 điểm của chỉ số Dow Jones lại mang một giá trị tính toán phối hợp vài phép tính căn cứ vào chứng khoán của 30 nhóm công nghiệp ở Mỹ ….)
C-Thí dụ 3:
Mới đây trang tin BBC ( Việt ngữ ) ngày 19-04-2005 viết (http://www.bbc.co.uk/vietnamese/business/story/2005/04/050419_ukinflation.shtml) : “Việc tăng giá vé máy bay, thực phẩm và xăng dầu đã đẩy mức lạm phát trong tháng Ba ở Anh lên 1.9% - cao nhất từ bảy năm qua .Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) đạt mức 1.9% trong tháng Ba, cao hơn 0.3% so với tháng Hai.”
Khi xem lại bản tiếng Anh ( http://news.bbc.co.uk/2/hi/business/4459637.stm ) : “UK inflation rate jumps to 1.9%” và “ The March figure is up from an annual 1.6% rise in February ”
Như vậy người dịch ở ban Việt ngữ đã sai lầm khi nặn ra con số 0,3% từ phép trừ 1,9%-1,6% ( chứ không phải theo phép tính tỉ lệ phần trăm đã nói ở trên ) . Cách viết đúng ở đây như các bạn đã biết phải là 0,3 điểm phần trăm .
Đấy chỉ là một trong những sai lầm của BBC , còn trước đó mỗi lần FED tăng hay giảm lãi suất là mỗi lần BBC lặp đi lặp lại sai lầm kiểu này .
C- Thí dụ 4 :
Giả sử tăng trưởng GDP của một quốc gia ở năm ngoái là 1% còn năm nay tăng trưởng GDP là 2 % , vậy tăng trưởng GDP tăng 1 điểm phần trăm ( 2-1 = 1),còn tỉ lệ tăng của sự tăng trưởng này tính đến năm nay là 100% ( từ phép tính [( 2-1)/1] * 100% = 100% )
Bây giờ vẫn giữ nguyên tăng trưởng GDP năm ngoái là 1% , nếu như ta nói tỉ lệ tăng của sự tăng trưởng GDP tính đến năm nay là 1% sẽ tạo ra một ý nghĩa khác hoàn toàn , khi đó tăng trưởng GDP năm nay không phải là con số 2% nữa mà chỉ vỏn vẹn 1,01% mà thôi ( [(1,01 – 1)/1]100% = 1% ) , và do vậy tăng trưởng GDP năm nay cũng chỉ vỏn vẹn 0,01 điểm phần trăm .
D- Thí dụ 5 :
Bản tin của Reuters nói về tỉ lệ người thất nghiệp ở Anh có thể xem như một thí dụ khoá sổ về khái niệm “điểm phần trăm” .
" Unemployment Rate Rises 0.1 Percentage Point, To 4.3 Percent, In March
The national unemployment rate reached its highest level since mid-1999 in March, rising to 4.3 percent from 4.2 percent in February ..." ( Tỉ lệ người thất nghiệp đã tăng thêm 0,1 điểm phần trăm thành 4,3 % vào tháng Ba . Tỉ lệ người thất nghiệp của quốc gia đạt cao nhất từ giữa tháng Ba năm 1999 , nâng từ 4,2 % trong tháng Hai lên thành 4,3 % trong tháng Ba )
000
Với các ý nghĩa sau khi lĩnh hội , chúng ta có thể thấy rằng sự kiện ngày 4/5/2005 mới đây FED tăng lãi suất từ 2,75% lên 3 % đã có vài tờ báo điện tử VN ( Vnexpress, Vietnamnet …) dịch đúng , nhưng bên cạnh đó cũng bị một vài tờ báo khác ( trong đó có tờ báo Tuổi Trẻ khá nổi tiếng ) thể hiện bằng một câu sai như sau : “ lãi suất tăng 0,25 % ” . Nhưng để sửa cái sai dai dẳng đó của dân tộc thành một câu đúng : “ lãi suất tăng 0,25 điểm phần trăm hay tăng 25 điểm cơ bản ” ( trích nguyên văn : the US Federal Reserve (Fed) to raise the interest rate by 0.25 percentage point ) không thể chỉ một người mà đòi hỏi rất nhiều người Việt Nam cùng hợp sức . Một cái sai đơn giản và một cái đúng cũng đơn giản nhưng sửa sai thì lại rất không đơn giản vì nó đã thấm thành thói quen , nhưng khi sắp bước chân vào WTO và hội nhập với nền kinh tế thế giới thì buộc phải mau mau sửa sai nếu không muốn tụt hậu và lãnh những hậu quả không mong muốn khác ( các vụ kiện có thể đáng tiếc hơn vụ Letard với liên đoàn bóng đá VN hay vụ luật sư Maurizio Liberati với VNAirlines chẳng hạn )
Lê Việt Hà
Tham khảo
1.Oxford Dictionary of Weights, Measures, and Units by Donald Fenna - Oxford 2002
2. (*)Cách tính trong thí dụ này được căn cứ theo cuốn Principles of editing -Mc Graw Hill 1995
A Comprehensive Guide for Students and Journalists
ISBN: 0-07-021926-5
Authors: Daryl L. Frazell, University of Nebraska--Lincoln & George Tuck, University of Nebraska--Lincoln
Web : http://www.mhhe.com/catalogs/0070219265.mhtml
Chỉnh sửa lần cuối:
